Bugn Suriye i savann muhalifler nezdinde kazanlm olmas ve ran ii etkisinin tamamen krlm olmas ran'n Suriye zerinden vekalet glerini kullanmasn sonlandrmtr. Ancak Suriye ierisindeki ii nfusun ran iin her an potansiyel bir mttefik olduu gerei blgenin ne denli krlgan bir yapya sahip olduunun gstergesidir.

Ersan Ergr/ Yazar

Gvenlik konusu tarih boyunca devletlerin gven ve huzur ierisinde yaamalar noktasnda nirengi noktasn oluturmutur. Sosyo-politik bir unsur olan gvenlik meselesi deien tehdit algsna bal olarak deiime urayarak gnmze kadar gelmi ve Souk Sava sonrasnda gvenlik kavram uluslararas literatrde yeniden tanmlanmtr. Souk Sava srecinde ne kan askeri g kavram farkllaarak sosyo-ekonomik ve evresel koullarla birlikte snr tesi tehdit anlayyla ele alnmtr. Bu noktadan hareketle ran'n blgesel gvenlik anlay 1979 slam Devrimi sonras deiime uram, blgesel askeri strateji yerini rejimin muhafazas zerinde kurgulanan gvenlik anlayna terk etmitir. Rejim kurulduu gnden itibaren ideolojik refleks ile kendisini blgesel ve kresel anlamda tehdit altnda tanmlamtr. Bu yzden gvenlik anlayn rejimi koruyacak bir strateji zerine kurgulamtr. ran rejiminin blgesel olarak kendisine bitii rol, devletin blgesel faaliyetlerini deitirmeyi ya da dntrmeyi mmkn klamamaktadr. ran blgemizde asimetrik gc ile tartlmakta ve tehdit olarak deerlendirilmektedir. zellikle 2003 ylnda ABD tarafndan Irak igali ile balayan srete ran cephesinde rejimi koruma refleksi ile Ortadou'da asimetrik g yani vekalet unsurlar ile kendisini koruma yaplanmasna girmitir. Bu srete teknolojik yaplanmaya girerek askeri kabiliyetini gelitirmeye ynelmitir. Mteakiben oluturduu vekil gler zerinden Dou Akdeniz'den Aden krfezine kadar uzanan bir hat boyunca snrlarnn tesinde gvenliini tesis eder hale gelmitir. Vekil glerin askeri ve ideolojik yaklamlar zerinden aktif bir ekilde kullanlmas blgesel krizlerde ran' avantajl bir konumda tutmutur. zledii mezhepsel politikalar yznden blge lkelerince tecrit edilmeye allm ve Ortadou'nun kriz ynetiminde aktif rol almtr. Ortadou'da ran iin blge d ve blge ii olmak zere iki tehdit sz konusu olmutur. Blgesel gvenlik algs mezhep atmalarnn temelinde kendini gstermitir. Her iki gvenlik skklnn alabilmesi iin ran Devrim Muhafzlar kullanlm ve devrim muhafzlar ile irtibat halinde olan vekalet glerinin aktif olarak blgede kullanlmas ncelikli hedef olmutur.

ran mevcut tehdit alglarna ramen doal kaynaklar, nfus gc, tarihsel ve kltrel kkleri ile jeopolitik konumu ve ideolojik yaps ile blgede etkin bir devlet olmay srdrmtr. Kafkaslara ve Orta Asya Trk devletlerine ve zellikle Trkiye'nin yakn snr komusu olmas ran' blge gvenlii iin daha etkin bir konuma getirmektedir. Tarihte farkl Trk devletlerinin idaresine giren ran, Safevi Hanedanl dneminde ii anlayn benimsemitir. Bu dnm ile ran-Turan atmas yerini ii-Snni atmasna brakmtr. ran slam Cumhuriyeti gnmz d politikasnda ii yaylmacln esas alm ve bu politikalar uygulamakta tereddt etmemitir. yle ki slam Devrimi ncesi ah ynetiminde dahi Lbnan'da ii yanls slami hareketleri desteklemi ve finanse etmitir. Anlald zere iiliin ran d politikasndaki belirleyicilii slam devriminden kaynakl bir durum deildir. ran'n ilk icraat, 1979 devrimini mteakiben ah dneminde normallemeye balayan srail ile ilikilerini ve petrol ihracatn kesmek olmutur. Ayn ekilde srail ile Camp- David anlamasn imzalayan ve lkeyi terk eden ah iin snma hakk tanyan Msr ile ilikilerini de sonlandrmakta tereddt etmemitir. Devrimi takiben ran'n slam ideolojisini blge Arap lkelerine yayma fikri ve bunu alenen dillendirmesi Irak ncelikli olmak zere dier lkeleri de tehdit eder olmutur. ran bu srete sadece Baas ynetimindeki Suriye ile iyi ilikiler gelitirmeye gayret etmitir.

Mutlak hakimiyet yetkisi

ran slam Cumhuriyetinin ideolojik din anlaynn temelini oluturan unsurlardan biri de; "Velayet-i Fakih" anlaynn benimsenmesidir. "Fakihin tasavvur yetkisi" anlamna gelen bu kavramn fikir babas Humeyni'dir. Humeyn'ye gre "veliyy'l-emr" olan masum imamlar Hz. Peygamber'den devraldklar velyetle din ve dnyev tam bir ynetim yetkisine sahiptirler. Gaybet dneminde ise velyet dil fakihe intikal etmitir. Ve imamn devlet yneticileri zerinde tartmasz mutlak hakimiyet yetkisi vardr. yle ki yneticilerin seimle baa gelmi olmas durumunda bile mutlak hakimiyet yetkisini imamlara vermektedir. Ve devlet yneticileri rejimin benimsemedii hibir politikay hayata geirme yetkisine sahip deildir. Doal olarak bu durum blge slam lkeleri iin mezhepsel bir tehdit olarak yorumlanmtr.

ran gnmzde ortaya kan bu yeni anlayn sonucu olarak "gvenlik amaz" ile "isel endieler" yaamaktadr. ran ile srail, ran ile Suudi Arabistan, 1980-88 aras ran ile Irak, Suriye ile srail ve bunun gibi daha nice devletler aras gvenlik endieleri ran' blgede aktif vekalet atmalarna srklemitir. Bu balamda bu lkelerin silahlanma yar kendilerinden ziyade silah sanayisinden beslenen irketlere ve devletlere yarar salamaktan baka bir sonu dourmamtr. ran'n gvenlik endielerinin temelinde Snni Arap dnyas, srail-ABD stratejik ortakl ile Azeri ve Krt etnik unsurlar olmak zere aktrn etkili olduunu sylenebilir. Bu etkinin doal bir sonucu olarak devletin nkleer kazanmlar, rejimin bekas ve ii jeopolitii kazanmlar gvenlik anlamnda ne kmaktadr. Bylelikle ran, Ortadou zerinde uzun vadeli planlar kurgulayarak kendini emniyete almaya abalamaktadr. Kresel ve blgesel aktrler aras problemlerden faydalanmaya almakta ve srail'in blgedeki saldrganlndan istifade ile ideolojik yaplanmasn gerekletirmeye altn da syleyebiliriz.

Rejim penceresinden ran'n Ortadou gvenlik algs

ran'n Ortadou'da rejimini gvende hissedebilecei bir mezhep ve kltr ina etme gayreti blgeye bakn aka ortaya koymaktadr. ran varolu kimliini milliyetilik zerinden deil, mezhepsel yaklamlar zerinden kurgular. Bunun en gzel rnei yine ran........

© Açık Görüş