Bir geleneğin yahut düzenin bozulmasının en önemli alametlerinden biri, hiyerarşinin bozulmasıdır. Hiyerarşi, her bir mertebenin hem kendi gereklerine uygun şekilde doldurulmasını hem de kendisinden beklenen sonuçları gerçekleştirmesini mümkün ve zorunlu kılar. Bunun için ehliyet ve maharetlerin takdir edildiği, katmanlı ve inceltilmiş bir kavrayışa ihtiyaç olduğu gibi ehliyet ve maharetlerin gereğini yerine getirecek bir ahlâka da ihtiyaç vardır. Ahlâkı olmayan bilgi, gereklerini yerine getiremez. Başka bir ifadeyle bilginin ahlâkına sahip olmadığımız takdirde o bilgi sayesinde elde edebileceğimiz imkânlardan mahrum kalırız. Çünkü gerekleri ve adabı da içerecek şekilde kullandığımızda ahlâkına sahip olmadığız şeyi elimizde tutamayız. Her bir mertebenin ise eskilerin tabiriyle kendisine mahsus rüsumu, âdâbı, ahlâkı ve maharetleri vardır.

Bu, bizim irademizden bağımsız olan varlıklarda böyle olduğu gibi irademizle inşa ettiğimiz varlıkta yani ahlâk, iktisat, hukuk ve siyaset gibi alanlarda da böyledir. İki varlık alanı arasındaki fark, güçler ve ahlâk farkıdır. İrademizden bağımsız varlık alanında iradeli bir çabayla kazanılan melekelerden ziyade nesnelerin yaratılıştan sahip olduğu kuvve ve özellikler etkilidir. Buna rağmen pek çok hayvan bile doğuştan getirdiği güçleri ancak iradeli bir çabayla elde ettiği melekeler sayesinde maksatlarına ulaşabileceği şekilde kullanabilir. İnsanî varlık alanında ise neredeyse tamamıyla iradî çabayla elde edilen bir beceri ve maharetler toplamı etkindir.

Bu sebeple mertebelerin gereklerini ihmal, hem o mertebenin vesile olacağı nimetlerden mahrumiyeti hem de o mertebenin suistimalinin yol açacağı........

© Yeni Şafak