Fıtratın rubûbiyete tanıklığı: bezm-i elest

“Hani Rabbin Âdemoğulları’nın bellerinden zürriyetlerini alıp bunları kendileri hakkındaki şu sözleşmeye şahit tutmuştu: Ben sizin Rabbiniz değil miyim? “Elbette öyle! Buna şahitlik ederiz” dediler. Böyle yaptık ki kıyamet gününde, “Bizim bundan haberimiz yoktu” demeyesiniz. Yahut “Bizden önceki atalarımız Allah’a ortak koşmuştu. Biz de nihayet onların ardından gelen bir nesildik. Şimdi o bâtılı başlatanların yaptıkları yüzünden bizi helâk mi edeceksin!” demeye kalkışmayasınız.” (A’râf 7/172-173).

“Bezm-i elest/Elest bezmi” terkibindeki “bezm” kelimesi Farsça’da “sohbet meclisi” anlamına gelir. “Elest” kelimesi ise yukarıdaki âyette geçen ve “Ben değil miyim” mânasındaki “Elestü” ifadesinin kısaltılmış hâlidir. “Bezm-i elest” terkibi, âlem-i ervahta “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” ilâhî hitabının yapıldığı ve ruhların da buna “evet” diye cevap verdikleri meclis anlamını ifade eder.

Bu âyetlerde geçen Allah ile insan arasındaki sözleşme (mîsâk) iki şekilde yorumlanmıştır: 1. Bu sözleşme, bir varlık türü olarak insanoğlu dünyaya gelmeden evvel ruhlar âleminde gerçekleşmiştir. Tüm insanların ruhları, hep birlikte “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” ilâhî hitabına mazhar olmuş ve Hak Teâlâ’nın kendilerinin Rabbi olduğunu ikrar etmişlerdir. Bu anlatıyı, mecazî manada yorumlamaya gerek yoktur; anlatıldığı hâliyle gerçekleştiğini kabul etmek daha doğrudur. Selefîler, Sünnî kelâmcıların ekserisi ve sûfîlerin tamamı bu görüştedirler. 2. Bu âyetteki anlatım temsilîdir; buradaki sözleşmeyi mecâzî manada anlamak gerekir. Ana rahmine düşmeden evvel insanın yaratılmış olduğu bir ruhlar âlemi yoktur. Bu sözleşmeden maksat, insanın aklî yetenekleriyle Allah’ı bulabilme ve O’na inanma imkânına sahip olduğunu anlatmaktır. Bir başka ifadeyle insan fıtratının, Allah’a iman etmeye uygun bir özellikte yaratıldığını vurgulamaktır. Mutezilîlerin tamamı, Mâturîdîlerin çoğunluğu ve Eşarîlerin bir kısmı bu görüştedir.

Bu âyetlerde geçen Allah ile insan arasındaki sözleşmeyi sağlıklı bir şekilde anlamak ve yorumlamak için şu hususlara dikkat etmek gerektiği kanaatindeyiz:

. Bu sözleşmeden bahsedildikten hemen sonra, Allah’ın insanlardan neden böyle bir söz aldığının cevabı şöyle verilmektedir: Tevhid inancı üzere Allah’a inanmayanlar, ahirette “Ya Rab!........

© Yeni Şafak