S. Frederick Starr’ın Lost Enlightenment: Asia’s Golden Age From The Arab Conquest to Tamerlane. The forgetten story of Central Asia’s enlightenment –its rise, fall and ndurng legacy, adlı İngilizce kitabı Kayıp Aydınlanma Arap Fetihlerinden Timur’a Orta Asya’nın Altın Çağı şeklinde Türkçeye çevrildi. 682 sayfalık kitabın çevirisi gayet başarılı olup Yusuf Selman İnanç tarafından yapılmış, kavramların ve ifadelerin Türkçeye uygun biçimde aktarıldığı görülmektedir.

Pek çok Batı menşeli yayında Doğu’nun özellikle İslam coğrafyasının medeniyetten çok geri kaldığı, hiçbir şey üretilmediği iddia edilmektedir. Hatta bunları içimizde dillendirenlerin sayısı hiç az değildir. Hatta bu tür düşünceler yakın geçmişte çok etkili olduğundan kendi medeniyetimizin olmadığı ve Avrupa medeniyetini tüm değerleriyle almamız gerektiği görüşü belirli mahfillerde hakim olmuş, buna göre politikalar yürütülmüştür. Öyle ya İslam dünyasında hiçbir zaman medeniyet olmuş mudur? Müslümanlar bilime, sanata, estetiğe bir şey katmış mıdır? Müslümanlar savaş ve yağmacılık dışında bir şey ortaya koyabilmiş midir? Türkler İslamiyet’i seçikten sonra medeniyet inşa edebilmiş midir? Avrupa merkezli düşüncelerde bunların hepsine olumsuz cevap verilir. Zira uzun süreden beri Batıya açık, kendi medeniyetine kapalı bir anlayış hakimdir.

Yukarıda künyesi verilen kitapta adı üzerinde bin yıl öncesinde bugün İran, Afganistan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Tacikistan, Pakistan, Hindistan (kuzey kesim), Uygur bölgesi kesimini içeren Orta Asya bölgesindeki ilmi, felsefi, fenni, hukuki hareketler ve düşünceler incelenmiştir. Kitabın başlangıcında önde gelen ilim ve siyaset adamları ile kronoloji yer almıştır.

Kitaba yaşı 18 olan İbni Sina ile 28 olan Biruni’nin mektuplaşmaları ile başlanmaktadır. Yazara göre bunlar bilimsel keşfin tam özünü yakalamışlardı. Bu dönemde herkese açık bir entelektüel ve felsefi ortamın olduğundan bahsedilmektedir. Dönemin bilim adamları çok yönlüdür. Tıp, astronomi, tabiat, ilahiyat, felsefe gibi birçok konuyla ilgilenen ve kitapları Batı’da da yüzyıllarca okutulanlar (İbn Sina, Farabi, Harizmi, Kindi, Razi, Cabir, Hayyam, Gazali vs) vardır. Büyük orta Asya dünyanın en büyük ticaret merkezine ve müreffeh kentlerine sahipti. Yazara göre bu durum, her haliyle Aydınlanma çağıydı.

Yazar bazı Batılıların “Doğu Despotizmi”........

© Yeni Meram