*Sultan Vahîdeddin, ağabeyi Sultan Reşad’ın naaşını görünce, “Meğer saltanat ile teneşir arası ne kadar kısaymış’” demişti... Hükümdar da olsa insanoğlu için ölüm, nihayet kaçınılmaz. Ama sıradan biri olmadığına göre, Osmanlı padişahları vefat ettiğinde ihtişamlı bir sükûnet içinde hususi merasimler icra edilirdi. Bir padişahın vefatı vuku bulduğunda, kızlar ağası vaziyeti hemen sadrazama haber verir. O da ileri gelen devlet ricali ile saraya gelip, Kubbealtı’nda veya Sünnet Odası’nda yeni padişahın cülusunu bekler. Müvekkil ölünce vekil azledilmiş olmadığından, sadrazam cenaze ve biat merasimlerinin yapılması için lazım gelen yerlere emir verir. Nihayet cenaze yeni padişahın iradesi ile kaldırılır. Sultan I. Murad, Fatih Sultan Mehmed, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman seferde, Yıldırım Sultan Bayezid Akşehir’de sürgünde, Sultan II. Bayezid Dimetoka yolunda, Sultan II. Selim Çorlu’da, Sultan II. Süleyman ve II. Ahmed Edirne’de vefat etti. Padişah sıradan biri olmadığı için, emniyet sebebiyle cenazesi Maliki mezhebini takliden payitahta nakledildi. Veliaht uzakta ise, o gelene kadar padişahın vefatını saklamak âdet olmuştur. Çelebi Sultan Mehmed’in vefatı 41, Sultan II. Murad’ınki 13, Sultan Fatih’inki 11 gün, Kanuni Sultan Süleyman’ınki 48 gün gizlendi. Eğer veliaht sarayda ise, padişahın başyaveri mesabesindeki silahtar ağa, yanında kızlar ağası ile yanına giderek vefatı haber verir, onu tahta davet ve cülusunu tebrik ederler. Osmanlı tahtına yeni bir padişahın oturduğu bütün Osmanlı memleketlerine fermanlar gönderilerek ilan olunur. Cuma namazlarında hutbelerde yeni padişahın adının anılması ve adına para basılması emredilir. Yeni padişah tahta çıkınca eski padişahın annesi, hanımları, kızları ve cariyeleri Bayezid’deki eski saraya gönderilir.

Arslanım, başın sağ olsun!

Sultan İbrahim, çok sert bir padişah olan ağabeyi Sultan IV. Murad’ın vefatı kendisine haber verildiğinde inanmamış, ağabeyi tarafından imtihan edildiğini düşünerek, zekice davranıp, “Siz bana hile edersiniz. Bana taht ve saltanat lazım değil. Kardeşim sağ olsun” demiş ve dairesinden çıkmak istememişti. Bunun üzerine annesi Mahpeyker Valide Sultan gelip “Aslanım başın sağ olsun, taht seni bekliyor” deyince, çıkmaya razı gelmiş, nihayet ağabeyinin naaşını gördükten sonra ikna olmuştu. Veliaht bir kolunda silahtar öbür kolunda kızlar ağası olmak üzere padişahın naaşını gördükten sonra dışarı çıkar, üçüncü kapı önünde kurulan tahta oturarak tahta cülus ederdi. Ancak işler her zaman böyle cereyan etmezdi. Sultan III. Mehmed’in rahatsızlığı saray dışında duyulmamıştı. Sadrazam, orduyla beraber seferde idi. Sadaret kaymakamı Kasım Paşa Kubbealtı’na gelip divanda oturduğunda, kendisine padişahın hattı hümayunu getirildi. “Sen ki Kasım Paşasın. Babam, Allah emriyle vefat etti. Ben saltanat tahtına oturdum. Şehri sıkı zapt et, bir fesat olursa başın keserim” yazıyordu. Kasım Paşa şaşırdı, “Padişahımızın hayatta babası yoktur. Maksat bizi imtihan mıdır?” diye bir tezkere yazıp kızlar ağasına yolladı. Bunun üzerine Kasım Paşa’yı tek başına arz odasına davet ettiler. Orada yeni padişah Sultan I. Ahmed’in oturduğunu gördü. Vaziyeti anladı. Yeri öperek dışarı çıktı.

Cenaze otağı

Padişahın naaşı, has oda arkasındaki mabeyn kapısından çıkartılır. Zülüflü baltacılar tarafından Hırka-i Saadet çeşmesi önüne kurulmuş olan sayeban (gölgelik, çadır, otağ) altına konur. Hükümdar cenazesi üzerine otağ kurmak eski bir Türk âdetidir. Osman Gazi’den Sultan II. Mahmud’a kadar tatbik edilmiştir. Yeniçeri ağası ile sekbanbaşı naaşı ziyaret edip ocak adına kendisine son vedada bulunur. Naaş, Bâbüssaade önündeki tahtadan musallaya bırakılır. Dârüssaade ağası yazıcısı tarafından yıkanıp kefenlenir, hazırlanan tabuta konur. Elbiseleri ve çamaşırları kesilerek çıkarılır, bir sandığa konularak hazine dairesinde muhafaza edilir. Padişahın vefatı, Ayasofya, Süleymaniye, Sultanahmed gibi selâtin camilerinden ve saraydaki Adalet Kulesi’nden sala verilerek ilan edilir. Yeni padişahın tahta çıktığı tellallar vasıtasıyla, ayrıca toplar atılarak duyurulur.

Ters eyerli üç at

Vefat eden padişahın tabutunun üzerine konulan kavuğuna siyah sorguç takılır. Eski Türk adetinde asgari üç gün en fazla bir hafta matem (yas) tutulurdu. Müslümanlıkta bu tavsiye edilmediği için, Osmanlılarda ciddiyet tavrı takınılırdı. Herkes siyahlar giyinir, siyah sarık sarar. Atlarına çok düşkün Sultan IV. Murad’ın cenazesinde Padişah’ın üç atı ters eyerlenerek tabut önünde götürülmüştür. Kanuni Sultan Süleyman vefat ettiği zaman devlet erkanının siyah elbiseler giyip siyah şallar sardığını Selânikî tarihi yazmaktadır. Selânikî bir padişah cenazesini en etraflı anlatan belki de ilk tarihçidir. Hırka-ı Saadet dairesi önünde kılınan cenaze namazını........

© Türkiye