* Nizamülmülk, Selçukluyu, Selçuklu yapan ve hizmetlerinin eseri günümüze kadar gelen yüksek bir şahsiyettir. Tarihte üç Türk veziri vardır ki, millet için yaptıklarıyla temayüz etmiş, bugüne dek hayırla anılmıştır. Bunlardan biri, Göktürk hakanının Budizmi resmî din yapmasını önleyerek Türk milletini yok olmaktan kurtaran Bilge Tonyukuk ki, Orhun Kitabeleri’nden biri bunun adına dikilmiştir. Aksi takdirde Türk milleti muharebe kabiliyetini kaybedip Tibetliler gibi yok olacaktı... Öteki ise Selçuklu imparatorluğunun esaslarını koyan, milletin inanç birliği uğrunda canını veren büyük vezir Nizamülmülk’tür. “Memleket, adalet ile devam eder, zulm ile değil!” Bu sözler, Türk-İslâm tarihinin en büyük şahsiyetlerinden Nizamülmülk’e aittir. Sultan Alpaslan ve Sultan Melikşah gibi iki büyük Selçuklu hükümdarının vezirliğini yapmış; Selçuklu Devleti’ne karakterini veren bir zattır. Tabiri caizse, Selçuklu Devleti’ni, Selçuklu Devleti yapan ve hizmetlerinin eserleri günümüze kadar süren yüksek bir şahsiyettir... Üçüncüsü zamanında dünyanın en güçlü imparatorluğunda 14 sene üç padişaha aralıksız hizmet etmiş, 60 küsur senelik memuriyetinde hiç azledilmeyip hep terfi almış olan Sokullu Mehmed Paşa’dır...

Üç büyük hizmet

Nizamülmülk; meşhur İslâm âlimi İmam-ı Gazalî hazretlerinin memleketi olan Tus şehrinde 1018 senesinde Fars asıllı bir ailede dünyaya geldi. Tus, bugün İran’ın Türkistan hududundaki Meşhed’e yakın küçük bir şehirdir. Esas ismi Hasan bin Ali’dir. Zamanın büyük âlimlerinden ders alarak bir ilim adamı olarak yetişti. Fakat herkes kendisini bir devlet adamı olarak tanır. Ama çok yönlü bir insandır. Babası Gazne Devleti’nin Horasan valisinin maiyetinde idi. Onun yanında yetişti. 1040 senesinde Selçuklu galibiyeti ile biten Dandanakan Muharebesinden sonra Horasan’a döndü. Selçukluların hizmetine girdi. Belh valisinin maiyetindeki hizmetleri ile göz doldurdu. Bizzat Çağrı Bey’in hizmetine girdi. Bir müddet sonra Çağrı Bey, istikbalin Sultan Alparslan’ı olacak oğlunu onun himayesine verdi. Şehzade Alparslan tahta çıkınca, hocasını başvezir yaptı. Birlikte çok hizmet ettiler. Sultan Muhammed Alparslan vefat edince bu sefer oğlu Sultan Celaleddin Melikşah’ın veziri oldu. Bu devir, Selçukluların en parlak ve en şanlı devridir. Bunda Nizamülmülk’ün rolü büyüktür. Zamanının Abbasî halifesi Kâim Biemrillah tarafından kendisine ‘Devletin Düzeni’ manasına gelen Nizamülmülk ünvanı verildi ve bununla tanındı. Şafiî mezhebinde büyük bir âlim olduğu kadar, iyi bir teşkilatçı sayılan başvezir, evvela çok iyi bildiği Karahanlı ve Gazne Devleti’nin teşkilatını, Selçuklu Devleti’ne adapte etti. Böylece sağlam esaslara bağlanan Selçuklular hâkimiyetlerini güçlendirdiler. Bundan başka tarihte hep hayırla yâd edilmesine sebep olan üç büyük........

© Türkiye