*Yunanlıların İzmir’den Ayvalık’a yürümesi üzerine, Damad Ferid Paşa 27 Mayıs 1919’da Yunanlıların Ayvalık’a sokulmaması emrini verdi. 172. Piyade Alayı düşmanı püskürttü... Şu hâlde Yunanlılara karşı ilk mukavemet, bir başka tabirle “Millî Mücadele” burada ve Ferid Paşa’nın emriyle başlatılmış demektir.

İsmet İnönü 1969’da Türk Tarih Kurumu’nda verdiği bir konferansta şöyle diyordu: “Damad Ferid Paşa hain değildir! Başlangıcında millî mücadeleye katılan zaten çok azdı. O zamanlar başka kurtuluş fikri taşıyanlar, kurtuluş yolu arayanlar vardı. Yeniden bir mücadele hareketinin, elimizde olan toprakların da kaybına sebep olabileceği kaygısını taşıyanların arasında Damad Ferid Paşa da vardı. Farklı fikirde olması ile hain olması arasında farkı beyan etmek isterim. Başlangıçta onun gibi düşünen birçok gazeteci, birçok insan vardı.” (Tanıkların Anılarıyla İsmet İnönü)

Kaybedenler Kulübü

Buna rağmen Ferid Paşa, "kaybedenler kulübü"nün ileri gelenlerindendir. Kemalist literatürde en kötü figür iken, Anti-Kemalistler de Padişah’ı hakikatte Ankara’ya taraftar gösterebilmek için ona yüklenmişlerdir.

İbnülemin der ki: “Vazife icabı temas ettikçe muamelelerinde kibir ve azamet görmedim. Bilakis nazikâne hareketlerine şahit oldum. Ne fecidir ki bu zatın lehinde söyleyen yazan bir ferde tesadüf olunamaz.” (Son Sadrazamlar)

Bunların bir kısmı onunla rakip pozisyonundaki ya da onunla zıtlaşmış kimselerdir. Diğerlerinin cumhuriyet devrinde Ferid Paşa hakkında müspet konuşmaları ve yazmaları beklenmez. Ama hainlik, nereden bakıldığına göre değişir. Ankara hareketi mağlup olsaydı, bu defa şüphesiz Ferid Paşa kahraman, karşısındakiler hain sayılacaktı.

Saltanata, hilafete ve hanedana sadakatten asla ayrılmamış, bu sebeple kabahatleri büyütülmüştür. Belki yüksek meziyetlere sahip tecrübeli bir bürokrat değildir. Ama hakkında söylenenleri de hak etmemektedir.

Safdil vezir

Mehmed Ferid Paşa (1853-1923), Bahriye Müsteşarı Rumelili Hasan İzzet Efendi’nin oğludur. Babası ilim ve iyi ahlak sahibi idi. Ferid Paşa, Paris, Berlin, Petersburg ve Londra Sefaretinde kâtiplik yaptı.

Bombay’a gönderilecek iken vezir, Şûrâ-yı Dev­let ve nihayet Heyet-i Âyân azası oldu. 1886’da Sultan Abdülhamid’in dul kız kardeşi Mediha Sultan ile evlenip Baltalimanı’ndaki yalısına çekilerek kendisini okumaya vermiştir.

Meşrutiyet devrinde İttihatçılara muhalif fırkanın lideri oldu. Mondros Mütarekesi’ne delege gönderilecekken, Sadrazam İzzet Paşa tarafından engellenerek yerine İttihatçı Rauf Bey gönderilmiş; olanlar olmuştur. Nedense kimse sonradan Ankara hareketinin lider kadrosunda yer alan Rauf Bey’e yüklenmemiştir.

En büyük emeli........

© Türkiye