*Anadolu hareketi, başından itibaren, hiçbir zaman İngiltere aleyhinde bir tavır takınmadı; İngiltere’yi tahrik etmemeye itina etti. Denge siyasetini iyi yürüttü. Türklerle Rumlar arasındaki kargaşayı önlemek için İngilizlerin isteği ve Damat Ferid Paşa hükûmetinin emri istikametinde 9. Ordu Müfettişi sıfatıyla ve yanında kalabalık maiyetiyle İngiltere’nin bilgisi ve izni dâhilinde 16 Mayıs’ta İstanbul’dan hareket eden ve 19 Mayıs’ta Samsun’a inen Mustafa Kemal Paşa, 25 Mayıs’ta Havza’ya geldi. Samsun ve Merzifon’da vazifeli İngiliz askerî mümessili Yüzbaşı Hurst, askerî kontrol zabiti Yüzbaşı Suther ve siyasi kontrol zabiti Yüzbaşı Mill ile Samsun ve Havza’da ayrı ayrı görüştü. 7 Haziran’da bir Sovyet delegasyonu ile görüşmesi, İngiltere’yi tereddüde sevk etti ve hükûmete yaptıkları baskı neticesi 8 Haziran’da geri çağrıldı, ama dönmedi. Kısa bir zaman sonra Bolşeviklik aleyhinde verilen beyanatlar ve Türk komünistlerin sert şekilde tasfiyesi, Sovyetlerle yürütülen münasebetlerin muvazaa olduğu hususunda İngilizleri ikna etti. Anadolu hareketi, başından itibaren, hiçbir zaman İngiltere aleyhinde bir tavır takınmadı; İngiltere’yi tahrik etmemeye itina etti. Denge siyasetini iyi yürüttü.

Albayın taktiği

İngiltere’nin Anadolu komiseri hüviyetindeki Albay Rawlinson’dan taktik aldığı bilinir. Paşa kendisiyle Erzurum’da kongre başlamadan evvel 3,5 saat görüştü. Çeşitli ihtimallerden bahsedildi. Rawlinson Londra’ya gidip hükûmetine rapor verdi. Rawlinson, 27/XI/1919’da görüştüğü Karabekir’e şunları söyledi: Türkiye’de güçlü bir hükûmet görmek ve hakiki İngiliz dostu olacak simalarla çalışmak istiyoruz. Mustafa Kemal Paşa’nın sulh konferansına katılması iyi olacaktır. Türkiye’nin bir gün İngiliz düşmanları tarafına geçmesinden endişe ediyoruz. Padişah bunu yapabilir, onun için saltanatın kalkmasını ve cumhuriyet ilan edilmesini görmek istiyoruz. İzmir, Antalya ve Adana Türklere verilecektir. Yunanlılar desteklenmeyecektir. Ermenilere de hükûmet verilmeyecektir.” (Karabekir, Paşaların Kavgası, 65) Rawlinson, Paşa’nın bu yükselişini daha 1913’te tahmin eden Erkan-ı Harbiye Reisi Sir Henry Wilson ve Hariciye Nazırı Lord Curzon ile görüştü. Paşa’nın şahsiyeti, Padişah’a karşı yapacağı ihtilal ve kuracağı cumhuriyet hakkında malumat verdi. Paşa ile görüşmek üzere gayrîresmi olarak tekrar Anadolu’ya gönderildi. (Alfred Rawlinson, Adventures in the Near East, Jonathan Gape, Londra 1934, s. 199-200)

Küçük bir cemile

Samsun’a çıkıldığında şehirde İngiliz birlikleri bulunuyordu. Ankara’ya geldiğinde heyeti karşılayanlar arasında burada bulunan iki tabur İngiliz askeri de vardı. Bunlar sonra şehri terk etti. İngilizler, Kuvayı Milliye üzerine asker göndermedikleri gibi, Sivas’ta kurulan Heyet-i Temsiliye’ye bir........

© Türkiye