Prof. Dr. Burak Gönültaş Türkiye’de akran zorbalığının çeşitli şekillerine maruz kalan çocukların oranı W’dir. Maalesef günümüzde bazı okullar, beklentilerin tam tersine öğrencilerin zorbalık yapmayı, flörtü, fanatizmi, negatif rol modelleri ve şiddet içeren oyunları öğrendiği mekânlara dönüşebiliyor. Zorunlu eğitim hasebiyle 7-17 yaş arası çocuk ve genç grubunun zamanının çoğunluğu okullarda geçmektedir. Akran zorbalığının önlenmesi adına ders ortamlarıyla birlikte çocukların okuldaki ders dışı zamanları da disipline edilebilmelidir. En sık zorbalık türü, sözel zorbalıklardır. Sosyal medyada geçtiğimiz günlerde yayılan bir görüntü hepimizi dehşete düşürdü. Lise öğrencisi bir kız çocuğuna, yine lise öğrencisi olan diğer kız çocukları tarafından fiziki şiddet ve zorbalık yapılıyordu. Bu vaka üzerinden bu yazımızda akran zorbalığını ele alacağız: Uluslararası Eğitim Başarılarını Değerlendirme Kuruluşunca (IEA) 2023 yılında 9466 öğrenciyle yapılan bir araştırmaya göre(1), akran zorbalığının çeşitli şekillerine maruz kalan çocukların oranı W, sıklıkla maruz kalanların oranı ise . En sık görülen disiplin problemi ise küfürlü konuşma ve fiziksel kavgadır; en sık zorbalık türü sözel zorbalıklardır; en sık zorbalık davranışları ise yalan söyleme, lakap takma ve dış görünüşle alay edilmesidir. Ayrıca rapora göre zorbalık arttıkça okul başarısı da düşmektedir. 2024 yılında Ankara’da öğrenim gören 3270 lise öğrencisi ile yapılan başka bir çalışmada(2) ise öğrencilerin $,4’ü akran zorbalığına maruz kaldığını söylerken, 5’i ise akran zorbalığı yaptığını bildirmiştir. Zorbalık yapanların @’ı kız çocuğudur. Mağdurların ’i bir yaşıtından zorbalığa uğrarken, zorbalık en çok okuldayken meydana gelmiştir (). Yine bu çalışmaya göre zorbalıkta en çok erkek çocuklar öne çıkarken, mağduriyette en çok kız çocukları öne çıkmaktadır. Ayrıca zorbalık yapan öğrencilerde sigara ve alkol kullanımı da anlamlı şekilde farklılaşmaktadır.

AKRAN ZORBALIĞININ DİNAMİKLERİ

Zorbalık çocuk tarafından diğer akranına kasıtlı olarak yapılır ve zorbalığı yapan bundan zevk alır. Zorbalığın yapıldığı yerdeki diğer çocukların tepkisizlikleri de bu davranışları pekiştirebilir. Bazı çocuklar diğer çocukları manipüle ederek, kendilerini öne çıkarmadan zorbalığı başkasına yaptırabilir. Zorbalık bazı çocuklarda sokaktan okula da taşınabiliyor. Ergenlik süreçleri, kimlik arayışı, popülerlik, liderlik gibi beklentiler de akran zorbalığının ortaya çıkışını kolaylaştırıyor. Zorbalığın grupça yapılması da onlara diğer çocukların karşı koymasını zorlaştırıyor. Zorbalık yöntemleri ise dedikodular çıkarma, dalga geçme, dışlama (şu aralar okul dışında ayrı WhatsApp grupları açıp bazı arkadaşlarını bu gruplara almama sıklıkla görülebiliyor), görmezden gelme, yokmuş gibi davranma, fiziki özellikleri ya da engel durumuyla alay etme, fiziksel şiddet, siber ortamlarda küçültücü-manipülatif paylaşımlar yapma gibi davranışlar olarak kendini gösterebiliyor.

ZORBA ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ

Anne-babalar ve öğretmenlerin gözlemleri çerçevesinde Ankara’da yapılan bir araştırmada(3), zorbalık yapan çocuklarda şu özellikler öne çıkıyor: Zorba çocuklar bulundukları ortamlarda güç dengesizliğini fark ediyorlar ve bunu kötüye kullanıyorlar. Temelinde güçlü görünme ve dikkat çekme motivasyonu oluyor. Üzücü olan noktası ise zorba davranışlar bu çocuklar için haz verici bir iş. Zorbalık yapan çocuk zamanla diğer akranlar içerisinde liderliğe kavuşunca, zorbalık davranışları daha da pekişebiliyor. Okulda özellikle öğretmen ve veli kaynaklı “Matematikte en iyi kim?” ve “Sporda en iyi kim?” vs. ifadelerin yaygınlığı, belirtilen konularda iyi olmayan çocuğun diğerini aşağıya çekecek türden antisosyal davranışlarını teşvik edebiliyor. Diğer yandan evde ebeveynler çocuklarını öz güvenli yaptıklarını sanarak “Kendini ezdirme!” gibi telkinleri onları şiddete meyilli hâle getirebiliyor. Hata kabul etmeyen, devamlı haklı olduğunu savunan, arkadaşlık kurma becerileri zayıf, daha öncesinde zorbalığa maruz kalmış ve kişilik bozuklukları olan çocuklar zorbalık uygulama hususunda daha riskliler. Zorba çocukların üzerine gidildiğinde sanki problem çözülmüş gibi davranabiliyorlar ama gözler üzerlerinden ayrıldığında tekrar zorbalık davranışları ortaya........

© Türkiye