“KALANDAR, TÜRÂB-I ZEN” (KADIN TOPRAĞI) ve “TARAB-I EFZUN” TRABZON Evliya Çelebi’nin “Büyülü Toprak” olarak nitelendirdiği Trabzon, dört mevsimin farklı renklerini yaşatan canlı bir şehir. İpek yolu ticaretinde önemli bir durak olan Trabzon’da HAMSİ, MISIR, KARALAHANA, TEREYAĞI VE SÜT ÜRÜNLERİ mutfağın vazgeçilmezlerinden… Büyük çoğunluğumuz bu başlık hakkında fikir sahibi olmayabiliriz. Geçen hafta program çekimleri için Trabzon’daydım ve bir etkinliğe denk geldim. İsmi KALANDAR, Türkiye’de Doğu Karadeniz bölgesinde ve Gürcistan’ın batı kesiminde yüzyıllardır yapılan geleneksel bir yeni yıl kutlaması. Miladi takvime göre ocak ayının 14. gününe tekabül ediyor. Buna göre de yeni yıl kutlamaları 13 Ocak’ı 14 Ocak’a bağlayan gece gerçekleştiriliyor. Doğal olarak “KALANDA” kelimesi yeni yıl anlamına da geliyor. Trabzon Büyükşehir Belediyesi, halkın yüzlerce yıllık geleneğini unutmamış ve şehir meydanında kutlamalara destek vermiş şahane bir düşünce. Hem halkın motivasyonu hem de geleneklerin yaşatılması adına muazzam bir etkinlik. “TÜRÂB-I ZEN” (KADIN TOPRAĞI) ve “TARAB-I EFZUN” nedir derseniz hikâye burada başlıyor. Orta Asya’dan dört yandan yapılan göçlerin bir kolunun Kafkas yaylaları ve İran Platosu üzerinden gelerek Turani bir kavmin Karadeniz sahillerinde MÖ 2000 yıllarında kurulduğu yaygın bir iddia. Bu kısmı tarihçilere bırakalım benim bildiğim Fatih Sultan Mehmet Han’ın 1461’deki fethiyle Trabzon Türk hâkimiyetine geçmiştir nokta.

EVLİYA ÇELEBİ’NİN GÖZÜNDEN…

Gelelim asıl konumuza tarih boyunca birçok kavimlere yurt olmuş ve bu kavimlerden çok şeyler almış ve vermiş olan şehrin mutfağının referanslarından biri bence Trabzon adının etimolojisi ile ilgili olabilir. “TRAPEZA” Yunancadan gelmekte olup “DİKDÖRTGEN BİÇİMİNDE MASA YA DA SOFRA” anlamına geliyormuş. Rivayete göre; Miletliler, yöreye ilk geldiklerinde önlerinde gördükleri “ÜZERİ DÜZ MASA YA DA SOFRA” biçimindeki taşlardan esinlenerek şehre bu adı vermiş. Ünlü Türk seyyahı Evliya Çelebi, Seyahatname’sinin Trabzon’la ilgili kısımlarında, Trabzon’un adının “TURÂB-I ZEN” (KADIN TOPRAĞI) ve “TÂRAB-I EFZUN” (coşkunluğu, sevinci ziyadeleştiren, artıran) kelimelerinden geldiğini bildirir. Bence Trabzon mutfağının zenginliği Evliya Çelebi’nin TÂRAB-I EFZUN isimlendirmesinin altında yatar. Öyle ki bu topraklarda ARMUDUN, ELMANIN, FINDIĞIN, KİRAZIN, KARAYEMİŞİN, ÜZÜMÜN, İNCİRİN, ELMA çok özel geniş bir ürün çeşitliliği söz konusu. Bunun sebebi Evliya Çelebi’nin TÂRAB-I EFZUN yani İNSANIN RUHUNDAKİ SEVİNCİ, COŞKUYU ARTIRAN düşüncesine zemin oluşturmuş olabilir. Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde bilhassa KİRAZ, LAHİCAN ARMUDU, GÜLABİ ARMUDU, NAMIK ÜZÜMÜ, MELEKİ ÜZÜMÜ VE FRENK ÜZÜMÜ gayet nefis olur sözleriyle Trabzon hakkındaki düşüncelerini ifade etmiştir.

HAMSİNİN YERİ BİR BAŞKA

Karadeniz’e kıyı Trabzon, denizden........

© Türkiye