Tebriz Mufassal Defterlerinin yayınlanması

Mehmet Akif Erdoğru

İran Azerbaycan’ının Türk dönemi (Osmanlı) tarihinin birinci el kaynaklarından bazıları Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde korunuyor. Azerbaycanlı akademisyen Prof. Şahin Mustafayev, Osmanlı Arşivinde muhafaza edilen 1728 tarihli Tebriz livasının mufassal defterini Azerbaycan Türkçesine çevirerek yayınlamış bulunuyor. Defteri tam metin olarak yayınlamasının yanı sıra, açıklamalar da yapmıştır. Bakü Devlet Üniversitesi yayınları arasından iki cilt olarak çıkan bu eser, hemen belirtmek gerekir ki, büyük bir çabanın ürünüdür. Türkiye’de Osmanlı hâkimiyetindeki Tebriz sancağıyla ile ilgili ayrıntılı çalışmalar bulunmuyor. Bu açıdan bakıldığında bu çalışmanın hem Tebriz kentinin tarihi açısından hem de çevresinin kırsal tarihi açısından eser değer taşır. Tebriz, Çaldıran zaferiyle ilk kez Osmanlı egemenliğine girdi. Bir süreliğine elden çıktı.

Bu iki ciltlik defter Osmanlıların Tebriz’i son kez ele geçirmelerinden sonra (1724) hazırlanmıştır. Nitekim V. MINORSKY-[C.E. BOSWORTH]) bu son fetih üzerine şu bilgileri verir: ‘ Afganların İran’ı işgali tam bir anarşi durumuna yol açtı. İsfahan'dan kaçan tahtın varisi II. Tahmasp, 1135/1722'de Tebriz'e geldi ve burada şah ilan edildi. 12 Eylül 1723 tarihli antlaşmayla Tahmasp, Hazar vilayetlerini Rusya'ya devredince, Türkiye ihtiyati bir tedbir olarak Tebriz ile Erivan arasındaki sınır bölgelerini işgal etmek zorunda kalacağını duyurdu. Revan, Nahçıvan ve Merend'ın düşmesinden sonra, Serasker Abdullah Paşa komutasındaki Türkler 1137/1724 sonbaharında Tebriz'e geldi. Üsleri Şam-Gazan olan İranlılar direndi. Türkler bir miktar başarı elde etti, ancak yılın ileri mevsimi onları ay sonundan önce geri çekilmeye zorladı. Ertesi baharda Abdullah Paşa 70.000 kişilik bir orduyla geri döndü. Kuşatma sadece dört gün sürdü, ancak yedi müstahkem mahalledeki çatışmalar çok umutsuzdu. İranlılar 30.000, Türkler ise 20.000 adam kaybetti. İran garnizonunda sağ kalanlar ki, sayıları 7.000'i buluyordu, hiçbir engele takılmadan Erdebil’e çekildi. (Tabriz maddesi, İngilizce İslam Ansiklopedisi, s. 47). İşte bu defterler (TT 904 ve TT 908) bu fethin sonucunu olarak hazırlandı. Defterin ilk cildinde: nefs-i Tebriz, mukataalar, Serd-i........

© tarihistan.org