İrevan Eyaletinin İcmal Defteri ve Makü sancağı

Mehmet Akif Erdoğru

Azerbaycan coğrafyasının tarihi kaynaklarından olan Osmanlı tahrir defterleri, Türkiye’de Osmanlı Arşivinde korunmaktadır. Azerbaycanlı tarihçiler bu defterlerin Azerbaycan tarihi açısından önemini fark etmişler ve bir kısmını Azerbaycan Türkçesine çevirerek yayınlamışlardır. Revan eyaletinin 1728 tarihli İcmal defteri de Azerbaycan’ın yetiştirdiği değerli tarihçilerden merhum Ziya Bunyadov (1923-1997) ile Hüsameddin Memmedov tarafından, Bakü İlimler Akademisi Şarkşünaslık Enstitüsü yayınları arasından 1996 yılında yayınlanmıştı. 184 sayfalık bu eser, bugünkü Ermenistan coğrafyasında Müslümanların (Türk) varlığını kanıtlayan muasır bir delil olması hasebiyle önemliydi. Nitekim bu yayın, değerli meslektaşım Prof. Dr. Tuncer Baykara tarafından Türkiye’de ilim âlemine tanıtılmıştı (Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, XIII/1, s. 267-268). Defteri yayınlayan Bünyadov ve Memmedov, bu yayını, Türkiye’den merhum Prof. Refet Yinanç (1939-2019) ile Prof. Bahaeddin Yediyıldız’ın kendilerine gönderdikleri ‘fotokopilerden’ yararlanarak yaptıklarını belirtmişlerdi. Malumdur ki, 1980’li ve 1990’lı yıllarda bu defterlerin aslını görmek sıkı izne tabiydi. Çoğu tarihçiye bu izin verilmiyor, verilse bile defterin fotokopisi veya mikrofilmi verilmiyordu. Dolayısıyla arşivde rahat çalışma imkânı yoktu. Bu kısıtlamalardan dolayı defter çalışmaları yeterince yapılamamıştı. Bu kısıtlamalar sonradan kaldırıldı. Dolayısıyla, Ziya Bünyadov, kendisine gönderilen ‘fotokopi metni ve bilgileri’ esas aldı. Defterin orjinalini görmedi. Eserinde ‘yayınladığımız icmal defter İstanbul’da Başbakanlık Osmanlı Arşivindedir (No.895)’ olarak belirtiyor (s.24). Ancak burada bir noktayı tashih edeyim ki, Bünyadov’un........

© tarihistan.org