Gence-Karabağ Eyaletinin İcmal Defteri

Mehmet Akif Erdoğru

Osmanlı Arşivinde muhafaza edilen Gence-Karabağ Eyaletinin İcmal Defteri (TT 699), Azerbaycan Milli İlmler Akademiyası A.A. Bakıhanov Adına Tarih Enstitüsü tarafından Bakü’de 2010 yılında Tofik Necefli tarafından kısa bir değerlendirme ile faksimile olarak yayınlanmıştı. Ancak 508 sayfalık bu yayından Türkiye’de çoğu akademisyenin haberi olmadı. Bu yayına bir önsöz yazan Yakup Mahmudov, bu defterde ismi geçen Türk aşiretlerine dayanarak ‘Ermenilerin Karabağ’ın yerli ahalisi olmadığını’ ileri sürdü ki, bu tez büyük ölçüde doğrudur. Eseri faksimile olarak yayımlayan Tofik Necefli, defteri 1593 yılına tarihliyor (tarihleme yanlış gibi görünüyor) ve Yirmidörtlü aşiretine bağlı oymakların isimlerini belirtiyor. Bu defter bölgedeki Kızılbaş Türk aşiretleri açısından önemli değil, aynı zamanda Osmanlı idaresinin Gence-Karabağ’da nasıl teşkilatlandığını göstermesi açısından da fevkalade önemlidir. Osmanlıların Gence bölgesi içim kullanmış oldukları terminoloji ilgi çekicidir. Örneğin, Gence bölgesindeki her bir nahiyenin hem bir Arran’ı (Bu sözcük, Orta Çağlarda Kür ve Aras nehirleri arasında kalan bölgeyi tanımlamak için kullanılıyordu. Beylekan ve Berda, bu bölgenin başkentiydi. Osmanlılar farklı şekilde kullandılar) hem de bir Dağıstan’ı vardır. Fakat bu yönü ne yazık ki ihmal edilmiştir. Kitaba bir dizin de yapılmamıştır.

Bilindiği gibi, Gence ve çevresi, 1 Eylül 1588’de Ferhat Paşa tarafından ele geçirildi. 1004 Nevruz’unda (1595) Gence vilayet defterdarı olan İmamzade Mehemmed’e Gence icmal defterinin tahriri ve temyizi emredildi. Bu durumda, bu defter, Azerbaycanlı akademisyenin belirttiği gibi 1593 tarihli olmayıp 1595 tarihli olmalıdır. Söz konusu defterde Osmanlı Sultanı III. Mehmed şu elkabla anılır:........

© tarihistan.org