1884 yılında Suriye’nin siyasi durumu üzerine bir Osmanlı raporu

Mehmet Akif Erdoğru

Osmanlı Arşivi’nde korunan bu raporun özgün dilinin Arapça olduğu; İstanbul’da Türkçeye çevrildiği anlaşılıyor. Çeviri eksiktir. Raporun yazarı bilinmiyor ama Şam’dan İstanbul’a gönderilen raporun içeriğine göre yazarın Osmanlıcılık siyaseti taraftarı Pan İslamcı bir zat olduğu farkediliyor. Raporda, 1884 yılından önce Suriye’de meydana gelen siyasi olaylardan; Fransa ve İngiltere’nin Suriye’deki faaliyetlerinden söz ediliyor. Raporun yazarına göre, Fransızlar, Suriye’deki Katolik, Maronit, Dürzi ve Nusayrileri, açtıkları papaz okulları sayesinde kendi yanlarına çekmişlerdir. Özellikle Maronitler, Fransız yanlısıdırlar. Trablusşam gümrüğü de sıkı değildir. Zira bir İngiliz çeşitli harp malzemeleri (top dâhil olmak üzere) ile aletleri Trablusşam gümrüğünden geçirerek Suriye içlerine sokmuş ve Arap aşiretlerini getirdiği yeni silahlarla donatmıştır. Raporun yazarına göre bu İngiliz Tedmür kalesini bile ele geçirmiştir. Şam’daki Osmanlı askerleri tarafından bu İngilizler yakalanmış ve İstanbul’a gönderilmiştir. İngilizler, bir taraftan Süveyş Kanalını korumaya çalışırken, diğer taraftan da Port Said ile Fırat nehri arasında keşifler yaptırmışlardır. İngilizlerin amacı Rusların Hindistan’a ulaşmalarını engellemektir ve ayrıca Mithat Paşa (1822-1884) gibi kendi adamlarını Suriye’ye vali yapmaktır. Raporun yazarı, Cezayir’in Fransızlar tarafından işgalinden sonra bir süre Şam’da oturan Cezayirli Emir Abdülkadir’in (1808-1883) de Suriye olaylarındaki olumsuz etkisine değinmektedir. Şüphesiz bu rapor, Suriye olaylarını açıklamak için yegâne kaynak olarak kullanılamaz ve raporda ileri sürülen görüşler de başka kaynaklardan teyide muhtaçtır.

‘Şam’dan yazılan Arabiyü’l-ibare bir mektupta Suriye’nin ahvaline dair havi olduğu malumatın tercemesidir.

Fransa devleti I. Napolyon Bonapart’ın istilasında istirdat olunan Filistin kıtasıyla buna mülasık bulunan Suriye vilayetinden bir vakitte kat-ı nazar etmeyip kıta-i mezbure ile vilayet-i müşarünleyhada ve bu meyanda vaki Cebel-i Lübnan’da aleddevam tesis-i nüfuza ikdam ve zükur ve inasa mahsus müteaddit mektepler inşasıyla hem-mezhepleri bulunan Katolik ve Maronit çocuklarını istediği gibi talim ve terbiyeye ihtimam eylemiş ve el-yevm binlerce Hristiyan evladı Cizvit papazlarıyla Sajlatin ruhban ve rahibelerinin tedris ve terbiyeleri tahtında bulunmuştur.

Bu suretle marüzzikr mezhepdaşlar ve ba-husus........

© tarihistan.org