1727 tarihli Revan Mufassal Defterinin yayınlanması

Mehmet Akif Erdoğru

İran, Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan coğrafyasındaki Osmanlı hakimiyetini gösteren çağdaş kaynaklardan biri olan Osmanlı tahrir defterlerinin büyük kısmı Türkiye’de Osmanlı Arşivinde korunmaktadır. Ünlü Doğubilimci Bernard Lewis (1916-2018), 1963 yılında Tahran’da yayınladığı İngilizce bir makalede bu defterleri kısaca ilim âlemine tanıtmıştı. (Bernard Lewis, Registers on Iran and Adharbayjan in the Defter-i Hakani, Melanges Masse, Tahran 1963, s. 259 vd.). Ancak bu defterler tam metin olarak yayınlanmamı ve tahlil edilmemişti.

Osmanlı Arşivinde korunan 1727 tarihli Revan Mufassal Defteri, ‘1727-ci İl Tarihli Revan Livası Mufassal Tahrir Defteri’ başlığıyla, Azerbaycanlı akademisyen Ferah Hüseyn tarafından tam metin olarak Bakü Azerbaycan Milli İlmler Akademiyası A. A. Bakıhanov Adına Tarih Enstitüsü tarafından 2021 yılında yayınlandı. Bu defterin büyük kısmı bugünkü Ermenistan coğrafyasıyla ile ilgili olmasına rağmen, bir kısmı da Türkiye coğrafyasıyla ilgilidir. Zira Ermenistan’a komşu olan Iğdır ve ilçelerinin on sekizinci yüzyıl tarihi bu defterde yatmaktadır. Böyle olmakla beraber, bu yayın, ne yazık ki, Türkiye’de akademisyenler arasında gereken ilgiyi görmemiştir. Hâlbuki bu defterde Sürmeli (Iğdır’ın Tuzluca ilçesi), Iğdır merkez ve Aralık ilçesinin (Iğdır’a bağlı) bulunduğu coğrafya ile ilgili olarak 1004/ 1727 yılında Şülüs isimli bir Osmanlı Defter-i Hakani kâtibi tarafından yazılmış vergi ve nüfus verileri bulunmaktadır. Şülüş, Anadolu coğrafyasında ender rastlanan bir şahıs ismidir. Ferah Hanım bu katibin kimliği hakkında bilgi vermiyor. Muhtemelen bu zat Kafkasya veya İran coğrafyasından biriydi. 285 varaklık (583 sayfa) bu defteri Ferah Hanım, Azerbaycan Türkçesine........

© tarihistan.org