1727 Tarihli Gence-Karabağ Eyaletinin Mufassal Defteri

Mehmet Akif Erdoğru

Osmanlı Arşivinde korunan TT 903 numaralı Gence-Karabağ Eyaletinin Mufassal Defteri Azerbaycanlı tarihçi Hüsameddin Memmedov (Karamanlı) tarafından 2000 yılında Bakü’de yayınlandı (Şuşa Neşriyatı). 576 sayfalık bu eser, söz konusu defterin Kiril alfabesi ile Azerbaycan Türkçesinde yayımlanmış şeklidir. Orijinal defter 640 sayfa, 312 varaktır. Orijinal defterin sayfaları maalesef ki eksiktir. Hazırlanma tarihi 1140’tır(1727).

Defterdeki veriler, zamanımızda Ermenistan ile Azerbaycan arasında sorun olan Karabağ bölgesinin 1725 yılında Osmanlı fethinden sonraki döneme aittir. 1727 yılında yazımı tamamlanan defterin bir sureti İstanbul’a Defter-i Hakani’ye gönderilmiştir. Bu defterde, Gence-Karabağ eyaletinin etnik, siyasi ve ekonomik durumu hakkında kıymetli veriler vardır. Memmedov, Karabağ sorunun uluslararası ilişkiler açısından en çok tartışıldığı bir dönemde, bu defteri kendi gayretleriyle yayımlamıştır. Onun temel amacı, Karabağ bölgesinin tarihte bir ‘Türk toprağı’ olduğunu çağdaş bir kaynağa göre, yani bu deftere göre kanıtlamaktır. Karabağ ile ilgili Ermeni tezlerinin tarihsel bir dayanağının olmadığını ileri sürmektir. Gerçekten, Karabağ bölgesi, on sekizinci yüzyılın ilk çeyreğinde, Türk aşiretlerinin yaylak ve kışlağıydı.

1727 yılında Osmanlı idari taksimatında Gence Eyaleti, Gence Livası, Çölender Livası, Bergüşat livası, Hakari Livası, Terter Livası, Ersiyar Livası, Lori kazasından oluşur. Gence Livası, Gence-basan, Şemkür-basan, Kürek-basan, Şütür-basan, Taliş, Gülistan, Bulak-basan, Dankı, Hılhına, Hasan-suyu, Tavus, Ahınçı, Esrik, Karakaya, Zakem-i ulya, Zakem-i süfla, Berda, İnce-rud, Sir, Lamberan, Bayat, Haçin-i Sığnak, Çelaberd, Kaytak, Verende-i Sığnak, Dizak, Göçer, Zaris, Guştasıf bölgelerini kapsar. Bu tarihi isimlerin bazıları, Tavuz, Zagam, Gülüstan ve Şemkir gibi, gümümüzde de yaşamaktadır. Bu bölgeler, zamanımızda modern Azerbaycan devletinin Ermenistan ve Gürcistan ile sınır bölgeleridir. Kısacası Azerbaycan’ın batı topraklarıdır.

Defter, Gence’de uygulanacak olan Osmanlı kanunlarını içerir. Bu kanunlar içinde Safevi dönemine ait kanunlar da vardır. Defterde, kanunname metninden sonra mukataalar yazılmıştır. Sonra Gence şehrinin nüfusuyla ilgili veriler sıralanmıştır. Gence şehri, 1727 yılında, 14 mahallelik büyük bir şehirdir. Mahalle........

© tarihistan.org