“DİNÎ VE FELSEFÎ AHLÂK LÜGATÇESİ”

Prof. Dr. Ahmet SEVGİ

“12 Ekim 2025”, “Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu”, “Büyük İslâm İlmihâli”, “Yüksek İslâm Ahlâkı” gibi önemli eserlerin müellifi, Diyanet İşleri eski başkanlarından Ömer Nasuhi Bilmen’in (ö. 1971) vefat yıldönümüdür. Dolayısıyla, bugün onun pek bilinmeyen “Dinî ve Felsefî AHLÂK LÜGATÇESİ” (Bilmen Yayınevi, İst. 1967, 136 s.) adlı eserini tanıtarak rahmetlinin hayır dua ile anılmasına vesile olmak arzusundayım.

Ömer Nasuhi Bilmen, söz konusu eserini şöyle taktim etmektedir:

“Bu eser, ahlâkıyâta ait olup muhâverâtımızda, edebiyatımızda müstâmel bulunan 770 kelimeden müteşekkildir. Bu kelimelerin evvelâ lisanımızda delâlet ettiği lügat mânâlarına işaret olunmuş, sonra da ıstılâhî mânâları gösterilmiştir. Bu kelimelerden her birine ait bir-iki faydalı, hakîmâne vecize yazılmış ve yine bu kelimeleri hâvî olmak üzere hâfızaları tezyin edecek tarzda ahlâkî, edebî birer beyit veya birer kıt‘a ilâve edilmiştir.” (s. 3)

Yazarın da ifade ettiği üzere bu ahlâk sözlüğünde “hak, hukuk, adalet, ahlâk, ihlas, edep, istikâmet, istiklâl, insan, insaniyet, kaza, kader, takdir, tedbir, tevekkül gibi toplumu doğrudan ilgilendiren hatta ayakta tutan 770 kelime ele alınarak her birinin önce sözlük ve terim anlamları verilmiş sonra bu kelime, veciz bir sözle özetlenerek hafızalarda yer etmesi için de bir beyit veya kıt‘a ile desteklenmiştir.

Bir örnek vererek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamaya çalışalım:

Ahlâk: Huylar, hasletler, seciyeler, tabiatlar. Bir takım rûhî melekeler ki o sâyede insanlardan bir kısım fiiller suhuletle sadır........

© tarihistan.org