menu_open Columnists
We use cookies to provide some features and experiences in QOSHE

More information  .  Close

İNGİLİZ CASUS GERTRUDE BELL'İN ANTAKYA'YI ZİYARETİ

6 6
22.04.2025

İNGİLİZ CASUS GERTRUDE BELL’İN ANTAKYA’YI ZİYARETİ

Ortadoğu’nun şekillenmesinde önemli rol oynayan İngiliz casusu ve arkeolog Gertrude Bell’i (1868-1926) bir çok kişi Çöl Kraliçesi filminden hatırlayacaktır. 2015 yapımı bu filmde Gertrude Bell’i Nicole Kidman oynamıştı. Türkiye’de ve bir çok ülkede 2016’da gösterime giren film beklenen etkiyi yaptı Bell’i bütün dünya tanımış oldu.

İngiliz eğitim sistemi, merak etme, kendine güven ve dışa açık olma özelliğine sahip kişiler yetiştiriyordu. Dışa açık bu eğitimli kişiler seyyah adı altında sömürgelerde ve başka ülkelerde gezip bilgi topluyordu. Aralarında kadınlar da vardı. Doğu toplumlarında kadın kapının önüne çıkmaya çekinirken, batıda seyyah olup geziyordu. Gertrude Bell de böyle bir kadındı. Zengin bir ailenin kızıydı. Sadece erkekleri kabul eden, ülkenin en prestijli yüksek okulu Oxford’da bir kız olarak girmeyi başardı ve birincilikle mezun oldu. Zeki, meraklı ve çalışkandı. Oldukça donanımlıydı. İngilizce dışında Fransızca, Almanca, İtalyanca, Türkçe, Arapça, Farsça, Kürtçe biliyordu. Entelektüel merak, arkeolojik araştırmalar ve İngiltere için bilgi toplamak amaçlarıyla Ortadoğu’da ayak basmadık yer bırakmadı. Çöl kumları arasında, deve sırtında, çadırlarda hayat geçirdi. Hiç evlenmedi. Bir defa nişanlandı ancak nişanlısı Çanakkale’de Türklerle savaşırken öldü. Gezdiği yerler hakkında seyahatnameler, tarihi eseler hakkında arkeolojik yayınlar yaptı. Çok sayıda kitap yazdı. Ömrünü geçirdiği Ortadoğuda, Irak’ta 58 yaşında öldü ve oraya gömüldü. Irak’ta Kral Faysal cenaze törenini balkondan seyretti. Çok sayıda uyku hapı aldığı için intihar ettiği de söylenir. Ortadoğu’nun, özellikle de Irak’ın sınırlarının çizilmesinde büyük rol oynadı. Gertrude Bell hakkında Prof. Dr. Taha Niyazi Karaca’nın biyografik nitelikte bilimsel bir çalışması mevcuttur. Gertrude Bell’in ünlü İngiliz casusu Lawrence’tan daha önemli olduğu da iddia edilmektedir ve zaten bu ikilinin Ortadoğu’daki İngiliz menfaatleri için müşterek çalıştıkları da bilinmektedir. Bu müşterek çalışma ve özel hayatları konusunda Hüsnü Mahalli’nin Maniki Dünya isimli kitabında da bazı bilgiler mevcut.

Gertrude Bell’in çok sayıdaki seyahatlerinden biri de 1905 yılında Suriye’ye yaptığı seyahat olup, bu gezinin notları Türkçeye “1905 Suriye Notları” adıyla çevrilmiştir. Kitabın alt başlığında “Kadın Casus Gertrude Bell / Çöl Kraliçesi – Arabistanlı Lawrance’ın Hocası” yazmaktadır. Bu kitabın sonlarında, Suriye’den Anadolu’ya geçerken Antakya ve çevresinde de bir süre kalıp bölgeyi gözlemlediği ve bölgeye dair notlar bulunmaktadır. Gertrude Bell’in Antakya ve çevresine dair gözlemlerini özetlemeye çalışacağız.

Suriye tarafından Antakya’ta gelen Bell, Asi Vadisi’nden giriş yaptığını belirterek, şehre gelişini şöyle anlatıyor:

“Sol taraftaki sırtları taçlandıran Bizans kulelerini ve surlarını görmemiz uzun sürmedi çiçekli defne çitlerinin arasından neşeyle akan Asi Nehri’nin bir kolu tarafından daha işgal edilmişti. Yüzyıllar boyu sanatın beşiği ve dünyanın tanıdığı en muhteşem uygarlıklardan birinin merkezi olan........

© tarihistan.org