Diğer

18 Mart 2025

Anayasa, cumhurbaşkanı seçilme şartlarını şöyle düzenliyor: “Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.”

Milletvekili seçilmek için gerekenler de belli. Aday olacak kişi; kısıtlı olmayacak, askerlikle ilişikli olmayacak, kamu hizmetinden yasaklı olmayacak ve Anayasa’da sayılan suçlardan mahkûm olmayacak. Eğer geniş anlamda kamu görevlisi ise görevinden çekilecek. Bir de ilkokul mezunu olacak. Ama bu hüküm cumhurbaşkanı için geçerli değil. Onun açısından durum yukarıda söylediğim gibi.

Bu koşulların neredeyse tamamı dünya anayasalarında yer alırken, bir tanesi istisna oluşturuyor. Ayrıksı olan koşul şu: “Yükseköğrenim yapmış olmak.”

Bu koşul, dünya anayasalarında karşılaşılan bir şart değil. Bizde de 1924 Anayasası’nda böyle bir şart yoktu. İlk kez 1961 Anayasası zamanında getirildi.

Nedeni mi? Tamamen bize özgü. Anlatayım.

Malumunuz; cumhurbaşkanlığı, cumhuriyet ile geldi. İlk cumhurbaşkanımız da Mustafa Kemal Atatürk oldu. Paşa, ölümüne kadar bu vazifeyi sürdürdü. Ölümünden hemen sonra da TBMM, İsmet İnönü’yü cumhurbaşkanı olarak seçti.

O dönemde cumhurbaşkanı olmak için tek şart vardı: “Milletvekili olmak.”

Anayasa, cumhurbaşkanı seçilme koşullarını düzenlememişti. Hüküm şöyleydi: “Türkiye Cumhurbaşkanı, Büyük Millet Meclisi kamutayı tarafından ve kendi üyeleri arasından bir seçim dönemi için seçilir. Cumhurbaşkanlığı görevi, yeni cumhurbaşkanının seçimine kadar sürer. Yeniden seçilmek olur.”

Buradan hareketle, o dönemki cumhurbaşkanları için milletvekili olmak yetiyordu. Milletvekili olmak için gereken koşullar da bugüne yakındı. Fakat eğitim bakımından, (bugün milletvekilleri için öngörülen) ilkokul mezunu olmak değil de Türkçe okuyup yazmayı bilmek şarttı.

Atatürk ve İsmet Paşa da (o gün için) Harp Akademisi mezunuydular. İkisinin de yabancı dil hâkimiyetleri iyiydi. Dolayısıyla anılan dönemlerde cumhurbaşkanlarının nitelikleri konusu gündeme gelmemişti. Bu konu, çok partili hayata geçildikten sonra sorgulanmaya başlandı.

1950’de Demokrat Parti iktidara gelince TBMM’deki çoğunluk, cumhurbaşkanı olarak Celâl Bayar’ı seçti. Demokrat Partili Bayar’ın taraflı tutumu büyük tartışmalara yol açmıştı. Bayar, DP’nin icraatlarını denetlemek yerine onlara destek olmayı seçmişti. Vatan Cephesi’ne, Tahkikat Komisyonlarına veya diğer otoriterleşme biçimlerine verdiği destek muhalif çevrelerce yadırganmış ve eleştirilmişti.

Bu süreçte Bayar’ın yükseköğrenim görmemiş olması da tartışma konusu oldu.

27 Mayıs 1960 müdahalesinden sonra yeni bir anayasa hazırlamaya girişildiğinde cumhurbaşkanının diploması konusu ilk kez gündeme geldi.

Aslında ilk başta, Temsilciler Meclisi’nde tartışılan anayasa taslağında böyle bir şart yoktu. Fakat bazı üyeler (Adlarını sayarak bugüne not düşelim: Ahmet Karamüftüoğlu, Feyyaz Köksal, Emin Soysal, Raif Aybar, İsmail Ulutaş, Suphi Doğukan, Ferda Günev, keza hocamız Bahri Savcı) bunu bir eksiklik olarak gördüler.

Önerinin başını çeken Ahmet Karamüftüoğlu, neden yükseköğrenim şartı gelmesi gerektiğini şu cümlelerle açıkladı:

“1924 Anayasasında bu şartın bulunmayışı, tahsilsiz de cumhurbaşkanı olur demek değil. Cahillerden devletin başına geçecek kimselerin bulunabileceğinin düşülmemiş olmasındandır. Denilebilir ki, bu memleketin başına bir daha komiteci cumhurbaşkanı gelmez. Gelmeyecektir. Ama ayrıca cumhurbaşkanları görevlerinden ayrıldıkları zaman Cumhuriyet Senatosu'nun tabiî üyesi olacaklar, Senato âzası için de yüksek tahsil şart konulmuştur. Devlet reisi olan kimselerin tahsil itibariyle Senato üyelerine nazaran daha aşağı bir tahsil derecesinde olmasını mantık kabul etmiyor. Devletin reisi nasıl olur da tahsilsiz olabilir? Bunun acısını az mı çektik? Lütfen geçmişi hemen unutmayalım. Elindeki yazıdaki yabancı kelimeleri bile doğru okuyamıyordu. (…) Muhterem arkadaşlar, Türk Devleti'ni temsil edecek adamda muayyen tahsil ve kültür seviyesinin aranması en masum ve haklı bir tekliftir. Ümit ediyorum ki, iltifatlarınıza mazhar olacaktır. Gerçi komisyonumuzun pek tutkun olduğu........

© T24