Diğer

T24 Haftalık Yazarı

16 Mart 2025

Günümüzdeki gazetelerin öncüsü olarak kabul edilen yazılı haberlerin tarihi MÖ 59 yıllarındaki Roma İmparatorluğu’na kadar uzanıyor. O yıllarda Batı dünyasının ve çok konuda yeniliğin merkezi olan Roma’da Julius Sezar önderliğinde “günlük faaliyetler” olarak tanımlayabileceğimiz Latince “Acta Diurna” isimli bir çalışma yapılmış. Bu çalışmada çoğunlukla doğum, ölüm, evlilik, boşanma, kuruluş, askeri bildirimler, atlı araba yarışları, spor karşılaşmaları ve infazlar gibi geneli ilgilendiren haberler taş veya metal levhalara oyularak Roma Forumu'na asılmış; bülten halinde halka duyurulmuş.

Çin’de benzer özellikte ilk el yazması gazete MS 8. yüzyılda görülmüş, yönetim tarafından yayımlanan bu bülten, imparatorluk sarayında alınan kararları, hükümet atamalarını ve diğer resmi bilgileri halka duyurmak için kullanılmış.

Gazete tarihine geçen ilk gazete MS 890 yılında çıkan “Chronicle” olmuş; içeriğinde yıllar boyunca yaşanmış toplumsal olayların yer aldığı elle çoğaltılan bu Anglo Sakson bülten, Kral Büyük Alfred’in talebi üzerine yayınlanmış. Orijinalinden elle kopyalanıp çoğaltılarak İngiltere'deki manastırlara dağıtılan bu gazete yerel kaynaklarda kısmen bağımsız olarak güncellenmiş.

Anglo Sakson Chronicle yazmalarının ilk orijinal hali olmasa da bütünüyle veya kısmen günümüze 9 tanesi ulaşmış; bunlardan 7 adedi British Library’de, biri Oxford'daki Bodleian Kütüphanesinde, en eskisi de Cambridge'deki Parker Kütüphanesi koleksiyonlarında sergilenmekteymiş.

Orta Çağ yaşanmışlıkları hakkında tarihçilere ipucu sağlayan “Chronicle” yazmaları MS 11 ila 12. yüzyıllar arasında Peterborough Manastırı yönetiminde hazırlanmış. En eskisi Alfred'in saltanatının sonlarına doğru basılmış olan bu gazetenin günümüze ulaşmış en yakın tarihlisi 1116 yılından kalmış, o da çıkan bir yangının ardından Peterborough Manastırında kopyalanan nüshaymış.

1556'da Venedik Hükümeti “Notizie scritte” ismiyle el yazması olarak aylık dağıtılan bülten hazırlamış. Bu yazılı duyuru bültenine okuyucuların o dönemde Venedik’te tedavülde olan “gazetta” isimli küçük bir madeni para ödeyerek ulaşabilmesi nedeniyle "gazzetta" adı verilmiş; bu kelime daha sonra birçok dilde "gazete" anlamında kullanılmış.

Matbaanın icadına kadar el yazısı ile hazırlanan yayınlar anladığımız anlamda gazetelerin bazı özelliklerini taşısa da içerikleri belirli konularla sınırlı kaldığı için hiçbiri gerçek gazete olarak kabul edilmemiş.

Basılı gazete ve dergilerin ortaya çıkması için matbaanın yaygınlaşması beklemek gerekmiş, 1605 yılında Johann Carolus'un Almanya’da çıkardığı “Relation aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien” gazetesi basın dünyasında atılan önemli bir adım olmuş.

17. yüzyılın ilk yarısında haftalıklar Basel, Frankfurt, Viyana, Hamburg, Berlin ve Amsterdam'da ortaya çıkmış.

1621'de İngiltere, İtalya, Almanya, Macaristan, Polonya, Bohemya, Fransa ve Avrupa’nın Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde haftalık haberler yapan gazeteler basılmış.

İlk gazete reklamı, 1625 yılında İngiltere'de yayınlanan "The Weekly News" adlı gazetede çıkmış; reklam ilaç tanıtımına yönelikmiş.

1641 yılında gazete yayınları Fransa ve İspanya üzerinden Avrupa'nın hemen hemen her ülkesine yayılmış. Almanca, Fransızca, Felemenkçe, İtalyanca, İspanyolca ve İngilizce gazeteler yayınlanmaya başlamış; Avrupa basılı gazetelerin merkezi olmuş.

Erken yıllarda çıkmış bu gazeteler iki ana form şeklinde basılmış; bazıları Hollanda “corantos” tarzı olarak anılarak 2 ila 4 sayfalı olarak küçük boyutlarda çıkmış, diğer gruptakiler de Alman ekolünde, geniş boyutta 8 ila 24 sayfalık broşür şeklinde dağıtılmış. İlk yıllarda birçok yayıncı Hollanda formatında baskı yapmaya başlasa da popülerlikleri arttıkça daha büyük olan Alman tarzına geçmişler.

Bu yıllarda çıkan gazetelerin birçoğu hükümet tarafından desteklendiği ve içeriği güç erklerine uygun olarak düzenlendiği için yerel haberler ve siyasi gelişmeler hakkında haber yapmıyorlarmış; hepsi son derece pahalı olduğundan yalnızca ayrıcalıklı azınlık tarafından okunuyormuş.

1641 yılında İngiltere'de Oliver Cromwell liderliğindeki Parlamentonun Kral I. Charles'ı uyarması ve sonrasında da devirmesiyle başlayan iç savaş sırasında gelişmeler hakkında halkı bilgilendirmek ve destek istemek ihtiyacı akla hemen gazeteyi getirmiş. Kasım 1641'de “The Heads of Severall Proceedings in This Present Parliament” adıyla haftalık olarak çıkan gazete -belki de ilk kez- iç haberlere odaklanmaya başlamış. Halk gelişmelerden bilgilenmek ve önemli olayların haberlerini almak için yerel gazetelere yönelmiş, günlük olarak basılan gazeteler elden ele dolaşmaya başlamış.

Gazetelerin siyaseti şekillendirmeye başlaması yeni bir gücün ortaya çıkmasını........

© T24