Diğer

22 Nisan 2025

Prof. Dr. Mark Klein

Dünyada tüm insanlığını etkileyen düzeyde olan pek çok sorun var. Mesela göç, su kıtlığı ya da daha önemlisi; iklim değişikliği. Bu tür sorunlar küresel olarak çözülmeli. Çünkü örneğin iklimin sınırları filan yok. Yani bir ülke çözüyor olsa bile, tüm dünya aynı şekilde davranmadıkça sorun orada duruyor. Ama küresel olarak da çözülemiyor çünkü farklı çıkarlar söz konusu.

Yani çözülmesi gereken pek çok konu ya da sorun varken, acaba ortak akıldan yeterince faydalanabiliyor muyuz ?

Massachusetts Institute of Technology (MIT) bünyesindeki "Kolektif Zeka Merkezi'nde (Center for Collective Intelligence) araştırmacı bilim insanı olan Prof. Dr. Mark Klein, Hisar Okulları Düşünce Okulu Konferansı için 12 Nisan’da İstanbul’daydı. School of Collective Intelligence’a bağlı öğretim üyesi ve aynı zamanda bir kolektif zeka girişimi olan HiveWise Inc.’in yöneticisi olan Klein, öğretmenler ve eğitimcilere büyük insan gruplarının karmaşık problemlerini birlikte daha etkili bir şekilde çözmelerine yardımcı olacak yöntemler aktardı.

Tabii ki kolektif zeka (ortak akıl) dediğimizde aklımıza "yapay zeka" da geliyor. Sonuçta, günümüzde üretken yapay zeka olarak adlandırılan yapay zeka türü, toplumun yıllardır biriktirdiği kolektif ürünleri ile eğitiliyor. Ayrıca sosyal medyaya da baktığımızda kolektif zeka gibi bir şey görüyor olabilir miyiz? Bunları ve yaptığı çalışmalardan aldığım notları Prof. Klein'a sordum.

- CV’nize baktığımda, hep “kolektif zeka” ve “müzakere” üzerine çalıştığınızı görüyorum. Yıllar içinde bu konulara farklı açılardan yaklaştığınız izlenimini edindim. Şimdi en popüler konudan başlayalım: Sürdürülebilirlik. 2006’daki çalışmalarınızda kolektif zekanın sürdürülebilirlik açısından başarısız olduğunu fark ettiğinizi söylüyorsunuz. Bunu biraz açabilir misiniz? Neden kolektif zeka sürdürülebilirliğe çözüm üretemiyor ?

Benim hipotezim, zaten pek çok sürdürülebilirlik sorununun, kolektif zekadaki başarısızlıklardan kaynaklandığı yönünde. Başka bir deyişle, sürdürülebilirlik ve birçok başka konuyla ilgili olarak genelde kullandığımız kolektif karar alma süreçleri pek optimal olmayan yani yetersiz süreçler. Bugüne dek eğer daha iyi bir müzakere/danışma süreci kullanmış olsaydık, tüm paydaşlar için daha iyi çözümler bulabilirdik. Bu başarısızlık, diyalogların ölçeklenebilirliğinin zayıflığı gibi çeşitli nedenlere ve birbirine bağlı pek çok bileşenle karar vermenin karmaşıklığına dayanıyor.

- "Geleneksel kollektif karar alma süreçleri karmaşık kararlarla başa çıkmakta başarısız oluyor. Çünkü bu süreçler pek optimal değil" diyorsunuz. Buradaki optimal olmayan şey nedir?

Aslında birçok farklı sorun var; yetersiz fikir üretimi, hatalı değerlendirme ve optimal olmayan uzlaşı oluşumu gibi. Bu konuda biraz detay sunan bir makaleyi buradan okuyabilirsiniz.

- Bu başarısızlık aşılabilir mi? Yani gerçekleştirdiğiniz "Deliberatorium" ve "Kompleks Müzakere" projeleriyle bu duruma bir çözüm bulabildiniz mi?

Benim ve diğer uzmanların yaptığı araştırmalar, geleneksel kolektif karar alma yöntemlerinin neden karmaşık kararlarla başa çıkmakta başarısız olduğunu büyük ölçüde açıklamış durumda. Deliberatorium -Ortak akıl veya müzakere platformu olarak Türkçeleştirilebilir- yaptığımız çalışmaların gösterdiğine göre, bu sorunların çoğunu çözmek için pratik bir yol sunuyor. Ancak bu da nihai bir çözüm değil. Örneğin, bunu daha hızlı ve daha verimli hale getirmek için özellikle büyük dil modelleri gibi yapay zekâdaki son muazzam gelişmelerden faydalanmaya çalışıyoruz.

Karmaşık müzakere projesi ise henüz pratik etki yaratmaya pek yakın değil. Müzakerenin amacı, hangi karar seçeneklerinin hayata geçirileceği konusunda tüm paydaşlar arasında fikir birliği yaratmaktır. Bu temelde, iyi potansiyel çözümler üretmekten daha zor bir sorundur, çünkü kendi çıkarlarını düşünen birçok paydaşı, toplam faydayı en üst düzeye çıkaracak bir karara ulaştırmanın bir yolunu bulmamız gerekiyor.

- Sosyal medya konusunda ne düşünüyorsunuz ? Sizce bugün sosyal medyada ne oluyor? Ortak akıl denilebilir mi? Yakın gelecekte nereye evriliyor? Sosyal medya mesajları bir tür sosyal terapi olabilir mi? İnsanlar neden sosyal medyayı kullanıyor? Etkileşim mi, yoksa kolektif zeka mı? Bu etkileşim bize (insanlığa) bir şey katıyor mu?

Bence pek çok insan sosyal medyadan "kendi kabilesini bulma" şeklinde faydalanıyor. Kendini izole hisseden insanlar, çok........

© T24