Diğer

05 Şubat 2025

27 Şubat 1933 gecesi, Almanya parlamento binası (Reichstag) yandı. Nazi liderliği, yangının komünistler tarafından çıkarıldığını iddia ederek bunun bir ayaklanmanın başlangıcı olduğunu öne sürecekti. Bu olay, henüz bir ay önce Şansölye olarak atanan Hitler’e olağanüstü yetkiler talep etmek için muazzam bir fırsat sunuyordu. Hitler, Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg’u Almanya’nın kaosun eşiğinde olduğuna ikna ederek hızlı ve kararlı bir müdahale gerektiğini savundu. Ertesi gün, 28 Şubat 1933’te, Hindenburg Reichstag Yangını Kararnamesi’ni (Halkı ve Devleti Koruma Kararnamesi) imzaladı. Bu kararname, Weimar Anayasası’ndaki temel hak ve özgürlükleri askıya alıyordu.

Bu olağanüstü hal kararnamesiyle Hitler, komünist milletvekillerini tutuklatarak parlamento oylamalarına katılmalarını engelledi. Birkaç hafta sonra, 23 Mart 1933’te, Nazi kontrolündeki Reichstag, Yetki Kanunu’nu (Ermächtigungsgesetz) kabul etti. Bu yasa, Hitler’e ülkeyi parlamento onayı olmadan kararnameyle yönetme yetkisi vererek Almanya’nın bir diktatörlüğe dönüşme sürecinin temel taşı oldu.

Nazi Almanyası ve faşist rejimlerin yükselişi, Cansu Çamlıbel’in Netanyahu üzerine yazdığı nefis yazısında referans verdiği iktidarın kendini bir iradeye indirgeme ("L'État, c'est moi/ Devlet benim) anlayışının sadece demokrasiyi yok etmekle kalmadığını, aynı zamanda büyük insanlık suçlarının ve yıkıcı savaşların kapısını araladığını gösterdi. Tam da bu yüzden, İkinci Dünya Savaşı sonrası anayasal sistemler, yürütmeyi yasama ve yargının karşısında sınırlandırmayı en temel ilke saydı. Eğer demokrasinin biçimsel özü sandıkta atılan oy ise, kurumsal özü de iktidarın dizginlenmesiydi.

İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan demokratik denetim mekanizmaları bugün ciddi bir tehdit altında. Günümüzde de otoriter liderler, yasama sürecini devre dışı bırakıp gücü merkezileştirmenin bir aracı olarak “kararnameyle yönetimi” kullanıyor. Yeni otoriterlik, demokrasiyi açıkça ortadan kaldırmak yerine, hukuku kendi çıkarları doğrultusunda şekillendirerek denetim mekanizmalarını içeriden aşındırıyor. Yasama sürecinin getirdiği tartışma ve denetim süreçlerini aşmak isteyen liderler, yürütme emirleriyle hızlı ve kapsamlı kararlar alarak denetimsiz bir yönetim kuruyor. Krizleri gerekçe göstererek yürütme yetkisini genişletmeleri, yasamanın etkisiz hale getirilmesini ve bağımsız yargının zayıflatılmasını kolaylaştırıyor.

Vladimir Putin, yürütme emirleriyle ülkenin siyasi sistemini bireysel kontrolüne alarak bürokrasiyi kendisine bağımlı hale getirdi ve yargıyı etkisizleştirdi. Macaristan'da "kararname ile yönetim" Viktor Orbán liderliğindeki Fidesz hükümetinin sıklıkla başvurduğu bir yönetim biçimi haline geldi. Hugo Chávez ve halefi Nicolás Maduro, Venezuela’da yasamayı tamamen devre dışı bırakarak ülkeyi kararnamelerle yönetmeye başladı. Türkiye’de, 2017’deki sistem değişikliğiyle Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisini genişleterek parlamenter denetimi zayıflattı. Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, 2021'de anayasanın bazı bölümlerini askıya alarak kararnameyle yönetme yetkisini üstlendi ve yasama sürecini devre dışı bıraktı. Kararname ile yönetim, L'État, c'est moi/ Devlet benim diyen liderlerin demokrasiyi aşındırmasının en etkili yollarından biri haline geldi.

Donald Trump, yemin ettiği günden beri fırtına gibi kararname imzalayarak Biden dönemi politikalarını silmeye, yürütme yetkisini genişletmeye ve Amerika’yı kendi siyasi vizyonuna göre yeniden şekillendirmeye girişti.

Başkanlık kararnameleri (executive orders), Amerikan siyasi sisteminin köklü araçlarından biri. Hukuki bağlayıcılığı olan bu direktifler, Kongre onayına tabi değil; ancak anayasal yetkilere ve mevcut yasal çerçeveye dayanmak zorunda. Yeni yasalar yaratamasalar da yürürlükteki yasaların yorumlanmasını ve uygulanışını dönüştürme gücüne sahipler. Kanun gücüne sahip olmalarına rağmen, Kongre tarafından çıkarılan yasalarla........

© T24