Diğer

04 Şubat 2025

Bu yazıda enflasyon ve para ile ilgili bazı verileri şaşırtıcı yönleriyle ele almak istiyorum. Bu veriler Türkiye ile ilgili olduğu kadar başka ülkelerle de ilgili olabilir. Önce Türkiye’de bu ay başında yayınlanan enflasyon verilerine bakalım.

Türkiye’de yaşadığımız fiyat artışlarını enflasyon verileri de yansıttı. Ancak verilerde yine önemli ve şaşırtıcı farklar var. 2025 Ocak’ta yıllık enflasyon TÜİK’in tüketici fiyat endeksinde yüzde 42,12; İTO’nun geçinme endeksinde yüzde 53,67; ENAG’ın tüketici fiyat endeksinde yüzde 81,01 idi.

TÜİK enflasyonunun diğerlerinden düşük çıkması belki şaşırtıcı değil, beklenen bir sonuç. Ancak şaşırtıcı olan şudur: ENAG’da en düşük aylık enflasyon yüzde 1,8 ile sağlık kesiminde. TÜİK’te ise en yüksek aylık enflasyon yüzde 23,57 ile sağlık kesiminde.

Bu kadar da fark olur mu derken daha da şaşırtıcı farklarla karşılaşıyoruz. ENAG’da en yüksek aylık enflasyon yüzde 20,06 ile giyim ve ayakkabı grubunda. TÜİK’de ise giyim ve ayakkabı sektöründe Ocak’ta fiyatlar düşmüş görünüyor, düşüş oranı da --5,17. İşaretler de farklı, olacak şey değil.

Bu sonuçları İTO’nun Ocak verileri ile de karşılaştırmak istedim ama gruplar ayrıntısında İTO verileri henüz yayınlanmamış anlaşılan. Bu arada İTO’nun ayrı bir tüketici fiyat endeksi oluşturduğu açıklandı. Ancak ayrıntısına henüz erişilemiyor.

TÜİK tüketici endeksinde giyim ve ayakkabı sektöründeki görece düşük kalan, hatta bazı alt sektörlerde düşen fiyatlar uzun süredir var ve çok şaşırtıcı. Bu konu da TÜİK’ten açıklama bekliyor.

2023 ortasında şöyle demiştim. “Bu konuyu daha önce de belirttim, yine yazmak zorundayım. Giyim ve ayakkabıda TÜİK ve İTO ayrışması öyle ki, ... 2023 yılında ters yönde seyrediyorlar. 2023 yılında, son 6 aydır, İTO’nun giyim-ayakkabı enflasyonu TÜİK enflasyonunun dört katı dolayındadır. Bunun bir açıklaması var mıdır?” Uygur (6 Temmuz 2023).

Bazen şöyle yorumlar okuyoruz: “Sağlık grubunda yüksek fiyat artışı olmasaydı, TÜİK tüketici enflasyonu daha düşük olacaktı.” Şöyle diyeni duymadım ama: “Giyim - ayakkabı grubunda eksi enflasyon olmasaydı, TÜİK enflasyonu daha yüksek olacaktı.”

Bunlar enflasyon dinamiğini aklımıza getiren ifadeler. Enflasyonist ortamda her sektör veya grup genellikle aynı anda fiyat intibakı (uyumu) yapmaz. Farklı zamanlarda yapılan uyumlar da enflasyon için bir atalet, bir süreklilik sağlar. Enflasyon dinamiğini ortaya çıkaran bir unsur budur.

Covid-19 küresel salgınının zayıflaması ve bitişiyle enflasyon tüm dünyada yükseldi. Türkiye’de enflasyonun yükselmesi, ünlü “Nas” faiz indirimleri ile daha erken, 2021 ikinci yarısında oldu. Dünyada ise enflasyonun yükselişi genellikle 2022’nin ilk yarısında gerçekleşti. Bu gelişmeler Şekil 1’de görülüyor.

Enflasyon yükseldikten sonra hangi ülkelerde ne ölçüde düştü? Hangi ülkelerde hızla veya daha yavaş düştü? Bu sorulara yanıt vermek için enflasyonu görece yüksek ülkeleri ve Türkiye’yi karşılaştırmaya çalıştım.

Şekil 1’de Türkiye ile birlikte enflasyonu yüzde 10’u aşan ülkelerin enflasyon oranlarının 2019’dan başlayarak nasıl geliştiği yer alıyor. 2021 ve sonrasında enflasyonu yüksek, yani yüzde 10’u aşan ülkeler Şekil 1’in altında sıralanmıştır.

Enflasyonu yüksek ülkeler içinde elbette Türkiye var, en üstteki lacivert çizgi ile temsil ediliyor. Baltık ülkeleri Estonya, Latvia, Litvanya bulunuyor. Bu üç Baltık ülkesi Euro bölgesindedirler, Euro kullanırlar. Buna karşılık enflasyonlarının yüksek olması şaşırtıcıdır.

Euro bölgesinde yıllık tüketici enflasyonu tek hanede kalırken, bu üç ülkede yüzde 25’i aşacak kadar........

© T24