Diğer

14 Kasım 2025

ABD Başkanı Donald Trump ve Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro

Askeri nakliye uçağımızın Gürcistan’da düşmesi, teknoloji bilgisi yüksek 20 genç askerimizin şehit olması hepimizi çok üzdü ve düşündürdü. Bu uçak bir saldırı sonucunda mı düştü? Açıklamalara göre bu olasılık var ve tespit edilebilir.

Eldeki bilgilere göre daha büyük bir olasılık uçağın eski olması nedeniyle kaza kırıma uğraması. Bu uçak 57 yaşında. Daha önce Suudi Arabistan ordusunda 34 yıl hizmet vermiş. 2002 yılında Türkiye satınalmış ve 23 yıldır Türk Silahlı Kuvvetlerinde kullanılıyor.

Uçak Türkiye’de elektronik ve dijital anlamda yenilenmiş. Ancak gövdesi, kontroller yapılmasına karşılık, yenilenmemiş. Böyle bir bilgi yok. Suudi Arabistan 34 yıl kullandıktan sonra bu uçağı hizmetten çekmiş ve Türkiye’ye satmış. Türkiye neden almış, neden kullanmış?

Çünkü, yeni nakliye uçakları edinmek yerine, eski uçakları alıp yenilemenin maliyeti daha düşük. Amaç tasarruf etmek. Tasarruf nedense hep ülke savunması, eğitim, sağlık gibi konularda akla geliyor. Hatırlıyorum, PKK’nın yollara mayın döşediği dönemde mayından yeterince koruyacak zırhlı araçlar kullanılmazdı. Yine tasarruf nedeniyle olmalıydı. Sürekli şehit haberleri alırdık.

Halbuki yine hartırlıyorum, bir önceki Diyanet İşleri Başkanı tam altı adet makam aracı kullanırdı ve bunlardan birisi son model zırhlı Mercedes marka idi. Neden zırhlı araç, neden onlarca maiyet ile yurt dışı seyahatleri? Şimdiki başkanın makam arabası sayısı azaldı mı acaba?

Ancak biliyoruz ki Türkiye, dünyada en çok makam arabası olan ülkedir. Ayrıca biliyoruz ki, Türkiye, dünyada en çok başkanlık sarayı olan ülkedir. Üstelik bu saraylar hep iridir, ihtişamlıdır.

Dikkat edelim, bu istatistikler kamu tasarruf önlemlerinin alındığı dönemlere ilişkindir. Ama biliyoruz ki, itibardan tasarruf olmuyor. Sahi, sözde bile olsa tasarruf önlemlerini neden alıyoruz? Enflasyonu düşürmek için. Enflasyon düşüyor mu?

Bu soruya TCMB son enflasyon raporunda yanıt vermiş: “Özetle, olumsuz hava koşulları ve arz yönlü unsurlar neticesinde gıda fiyatları üzerinde yukarı yönlü baskılar artmıştır.” Enflasyon Raporu IV (s. 29). TCMB burada bir arz enflasyonu olduğunu ima ediyor, ama açıkça söylemiyor.

Tarım dışında da “Toplam talep koşullarının zayıfladığı ve çıktı açığının dezenflasyonist bölgede olduğu tahmin edilmektedir. ... Mevcut Rapor döneminde reel kredi kullanımı (kur etkisinden arındırılmış) ise belirgin bir değişiklik sergilememiştir.” Enflasyon Raporu IV (s. 29).

Madem talep koşulları zayıfladı, neden enflasyon düşmüyor? Yine akla arz enflasyonu gelmez mi?

Arz enflasyonu açıklaması yerine TCMB iki konuya daha yöneliyor. Birincisi bekleyişlerin bozulması, ki yine bozulan arz koşulları ile de ilgili olabilir.

İkincisi, Türkiye’de hanehalkının tasarruflarını altın biriktirme yoluyla değerlendirmesine ve altın fiyatlarının hızlı yükselmesine dayanıyor. Bu ikisi servet etkisi yoluyla talebi arttırıyor. Evet ama bu durumda arz enflasyonu yine konu dışında kalıyor.

Şimdi kısaca arz enflasyonunu açıklayalım. Bu konu çok yeni değil, ama konuyu Covid-19 nedeniyle ilk olarak öne çıkaran Joseph Stiglitz’dir. (Stiglitz ve Regmi, Aralık 2022).

Stiglitz, küresel salgın sırasındaki ve hatta sonrasındaki enflasyonun fazla talepten değil, arz yetersizliğinden ve talep bileşimi değişmesinden kaynaklandığını açıklıyor. Bu nedenle para politikasının enflasyonu düşürmede etkisinin sınırlı, maliyetinin yüksek olacağını söylüyor.

Arz enflasyonunu verilere dayanarak açıklayanlar da var. Bunlardan en önemlisi Shapiro (Şubat 2024). Basit olarak ifade edersek, talep artışı olduğunda aynı yönde hem fiyat değişmesi (enflasyon), hem de talebi karşılamak üzere üretim değişmesi (artışı) vardır.

Buna karşılık arz enflasyonunda fiyat değişmesi ile arz (veya üretim) değişmesi ters yönde olur. Arz veya üretimin azaldığı durumlarda fiyatın yükseldiği, enflasyonun arttığı gözlenir. Shapiro, bu ters yönlü değişmeleri ABD ekonomisi için sektörler düzeyinde göstermiştir.

Arz ve talep enflasyonları elbette aynı zamanda olabilir. Bu arada, arz enflasyonu satıcı enflasyonuna (sellers inflation) koşullar bakımından benzese de farklıdır. Karıştırmamak gerekir.

Arz enflasyonu ile son dönemde Başkan Trump önderliğinde ABD’nin Venezüalla’ya uyguladığı yaptırımları........

© T24