Diğer

24 Mayıs 2025

“Üniversite öyle bir yer olmalıdır ki, orada hiçbir şey sorgulanmaktan kaçamamalıdır; hatta bugünün güncel ve belirlenmiş figürü olan demokrasi bile.”

Jacques Derrida, Kayıtsız Şartsız Üniversite

“Kültürü reddeden birisi hemen o anda barbarlığa katkı sağlar.”

Theodore W. Adorno, Negatif Diyalektik

Orta Çağ’dan kalma bir kurumdan bahsediyoruz: Üniversite. Eski bir kurum. Nerdeyse emekli olmakta olan bir kurum söz konusu günümüzde sanki! Her ülkede benzer sorunlar birbirlerini tekrarlamakta. Açılacak olan kapılar daha geniş bir şekilde hava alma imkanlarını vermesi gerekmekteyken daha çok kirli havaya maruz kalan rüzgarlar tarafından karartılmakta. Karanlık Orta Çağ için kullanılan bir kavram olarak Aydınlanmacılar tarafından haksız bir şekilde öne sürülmüştü ve doğru değildi. Ama, üniversite ile Orta Çağ arasındaki ilişkiye zamandaşlık içinden baktığımızda, tam tersini görmeye başlayacağız. Tersi de şu: Orta Çağ üniversiteleri için bilhassa en başında karanlık değil ama aydınlık mevzu bahisti. Disputatio derslerinde skolastik üniversitelerde hocalar ve öğrenciler güncel sorunları ele almakta ve tartışmaktaydılar. Bu demektir ki özgür bir şekilde öğrencilerin kendi aralarında ve hocalarıyla tartışma imkanları vardı. Ve zaten üniversite demek ders okunan ve öğrenilen ve öğretilen bir kurum olmaktan çok, tartışmaların ve münazaraların yapıldığı bir kurumdur.

Orta Çağ üniversiteleri üzerine kitapların ve araştırmaların yazarı Jacques Verger bu bilgileri aktarmakta. “Orta Çağ’da Üniversiteler” kitabı (2013 yılında) aksamaya başlayan bir üniversite sisteminin ortamında ele alınan bir kitap. Tıpkı Pierre Macherey’in “Üniversiteye ait Söz” (2011) adlı kitabında felsefe tarihindeki önce filozofların ve sonra psikanalistlerin ve sosyologların üniversite üzerine olan düşüncelerini aktarmış olduğu gibi.

Bu eski bir kurumdur ve, o anlamda da eski bir dünyanın tekil olanları evrensel olana yükseltmek üzere başlattığı pedagojik bir eğitim yeridir. Bugün ise bir bilgi dünyasından bilgisizlik ve cahillik ve hatta eçhellik dünyasına gidişatı belirleyen “neo-liberal kapitalizm”, bugünkü post-modern toplumlarımızı şekillendirmek istediği gibi bizi daha da zorlayan bir duruma doğru yola koymayı denemektedir.

Nasıl bakıyordu bu yeni dünya daha 1980’li yıllarda üniversite bilgisine? En az enerji harcayarak en çok kar sağlamak. Bugünün neo-liberal anarşik kapitalizminin bakışı da benzer bir gücü kullanmakta. En az yatırım ve harcamayla nasıl daha fazla para parayı çeker ve büyütür rakamları. Hatta belki de yeni ender topraklar üzerinden neo-kolonyal bir “yeni kapitalizm” kendi krizini,........

© T24