Dinî nassların çoğu yoruma açıktır. Bu sebeple bunların yorumunda hayli farklı manalara dikkat çekilmiştir. Mesela Kur’ân-ı Kerim’de semavâtın (göklerin) yedi olduğu ifade edilir. Ama “bu yediden murat nedir? Her bir sema nerde başlar ve nerede biter?” gibi soruların cevabını bu “yedi sema” tabirinden çıkaramayız. Bunların mahiyeti ile ilgili -varsa- hadis kaynaklarına bakılır. Ayrıca aklı da devreye sokarak değerlendirmeler yapılır. Ama akıllar farklı farklı olduğundan, nassların yorumunda ister istemez farklılıklar olabilmektedir. Bu farklılıkların önemli bir sebebi âmm yani genel bir ifadenin hususi manalarda yorumlanmasıdır.

Meşhur müfessir Kadı Beydavî, Zülkarneynin meydana getirdiği seddin anlatıldığı âyette “…İki yamacın arası…”[1] ifadesinin açıklamasında Ermeniye ve Azerbeycan Dağlarının arası şeklinde de bir görüşe yer verir. Bu te’vile kat’î nazar ile bakmak, mantık açısından asla uygun değildir. Zira esasen nakildir. Hem de tayini Kur’ân’ın delâletiyle değildir. Tefsirden sayılmaz. Zira o te’vil, âyetin bir kaydının başka fenne istinaden bir açıklamasıdır. Binaenaleyh o büyük müfessirin tefsirdeki köklü melekesine böyle zayıf noktaları bahane tutmak ve şüpheler uyandırmak insafsızlık olur.

Bediüzzaman bu meselede önemli bir mantık kuralına şöyle dikkat çeker:

“Âmm, hâssa delâlât-ı selâsenin hiçbirisiyle delâlet etmez.”[2]

Genel bir ifade, özel bir manaya üç delâlet şeklinden hiçbirisi ile delâlet etmez.

Delâlet, delil olmak, alamet olmak anlamında kullanılır. Mesela, dumanı gördüğümüzde hemen ateşe intikal ederiz. Çünkü “Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.” Bu durumda duman, ateşe delâlet eder. Bir harfin kâtibine, bir iğnenin de ustasına delâleti vardır. Benzeri bir şekilde şu kâinat kitabı ve âlem sarayı da Allah’a delâlet etmektedir.

Herhangi bir söz, durum veya hareket, belli bir anlam veya hükme üç şekilde delâlet eder.

1- Delâlet-i mutabıkıye: Bir lafzın (kelâmın) kastedilen........

© Risale Haber