• VAHAP COŞKUN
• 10 Şubat 2025

Memleketin en üst mahkemesinin kararlarının dahi tanınmadığı ve yargının yürütmeyle fiilen bütünleştiği bir düzende, vatandaşların hak ve hürriyetleri korunamaz. Lakin mesele sadece hak da değil, ekmek de var işin içinde. Hukukun üstün olmadığı bir yerde, ekonomi de ne istikrar kazanır ne de büyür, ekmek de dara düşer.

2006’da William H. Neukom’un öncülüğünde Amerikan Barolar Birliği’nin bir girişimi olarak yola koyulan World Justice Project (WJP), dünyada hukukun üstünlüğünü geliştirmeyi amaç edinmiş bağımsız bir kuruluştur. WJP, her yıl, ülkelerin hukukla ilgili alanların hangisinde ilerleyip hangisinde gerilediğini ortaya koyan bir endeks yayınlar.

Bir nevi hukuk karnesi olarak görülebilecek olan ve son derece kapsamlı ve titiz bir çalışmayla bu endeks, ülkelerin hukuk sahasındaki başarı ve başarısızlıklarını gözler önüne serer. WJP, hukukun üstünlüğünü dört temel ilke üzerinden tanımlar: Hesap verilebilirlik, adil hukuk, açık hükümet ve erişilebilir tarafsız adalet. Bir ülkede hukukun üstünlüğünün varlığı, evrensel nitelikteki bu dört ilkenin hayata geçmesini sağlayan kuralların, kurumların ve toplumsal mutabakatın varlığı nispetinde mümkün olur.

WJP’nin endeksinin, sekiz temel ve 47 alt faktörden oluşan detaylı bir çerçevesi var. Sekiz temel faktör şunlardır: Hükümet yetkileri üzerindeki kısıtlamalar, yolsuzluk, şeffaf yönetim, temel haklar, düzen ve güvenlik, düzenleyici yaptırım, medeni adalet ve ceza adaleti.

2024 endeksine göre, hukukun üstünlüğünü gerçekleştirmede Avrupa ülkeleri başı çekiyor: Danimarka, Norveç, Finlandiya, İsveç, Almanya, Yeni Zelanda, Lüksemburg, Hollanda, İrlanda ve Estonya. Yeni Zelanda haricinde ilk 10 sırada yer alanların tamamı Avrupa Birliği üyeleridir.

2024’te hukuktan en az nasiplenen 10 ülke şöyle sıralanıyor: Kamerun, Sudan, Mısır, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Nikaragua, Myanmar, Haiti, Afganistan, Kamboçya, Venezuela.

WJP, dünya genelinde son yedi yıldır hukukun üstünlüğünün gerilediğini belirtiyor. 2024 yılında ülkelerin yüzde 57’sinde hukukun durumunun kötüleştiği görülüyor. Hukuki durumu iyileşen ülkelerin oranı yüzde 43’te kalıyor.

“Küresel Topluluk, İki Kat Fazla Çaba Göstermeli”

Son dönemlerde otoriter eğilimlerin yükselmesinden ötürü bilhassa temel haklarda ve iktidarların denetlenmesinde ibre hep aşağıyı gösteriyor. Veriler, 2016-2024 döneminde ülkelerin yüzde 81’inde temel hakların, yüzde 77’sinde de hükümetlerin denetlenme mekanizmalarının zayıfladığına........

© Perspektif