Türkiye’nin çocuk adalet sisteminde atacağı her adım, yalnızca bir çocuğun hayatını değiştirmekle kalmayacak; aynı zamanda toplumsal uyum ve güvenliğe de stratejik bir yatırım olacak. Erken müdahale, eğitim ve meslek edindirme programları, ailelere yönelik destek mekanizmaları ve çocuklara “başka bir çocukluğun mümkün olduğu” fikrini aşılayan sosyal politikalar, Türkiye’de çocuk adaletini dönüştürmenin anahtarı olabilir.

• MENEKŞE TOKYAY
• 30 Ağustos 2025

Rio’nun gettolarında, daha bıyığı terlememiş çocukların ellerinde parlayan silahlar… City of God’ın (Tanrıkent) o unutulmaz sahnelerinde, çocukların hem kurban hem fail olduğu gerçeği tokat gibi çarpar yüzümüze. Aslında bu, yalnızca Brezilya’ya özgü bir hikâye değil: Çocukluğun şiddetle, öfkeyle, açlıkla kuşatıldığı her coğrafyada karşımıza çıkabilecek bir durum…

Yıllardır adliyelerin kalabalık ve soğuk koridorlarında yankılanan çocuk ayak sesleri, bir yandan mağdur çocukların ve ailelerinin acısını yüreğimizde hissederken, bizi hep aynı soruya götürüyor: Bu çocuğun hayata tutunması ve suça sürüklenecek noktaya gelmemesi için neler yapılabilirdi? Ve şimdi gaspçı olarak girdikleri hapishanelerden tetikçi olarak çıkmamaları için neler yapılabilir? Kısaca, çocuk suçluluğunu önlemek üzere adalet sisteminde hangi önleyici tedbirler alınmalı?

Avrupa’nın modern çocuk adalet anlayışı, bu soruya cesur bir yanıt veriyor: Çocukları cezalandırmak yerine topluma yeniden kazandırmak ve çocuğun suçla ilişkilenmesinden önce yerel ve merkezi düzeyde sağlıktan kolluk güçlerine dek ilgili tüm kurumlarıyla elinden geleni yapmak. Birçok iyi uygulama örneğine makro ölçekten bakıldığında bu yaklaşımın başarılı olduğu da Avrupa çapında test edildi, onaylandı.

Ceza Yerine Önleme ve Yönlendirme

Finlandiya’daki “Anchor” (Çıpa) modeli bunun en tipik örneği: Yerel düzeyde polis, sosyal hizmet uzmanı, hemşire ve gençlik çalışanı aynı masada oturuyor; çocuğun suça sürüklenmesinden önce devreye giriyorlar. Zira suça sürüklenen bir çocuğun ve gencin içinde bulunduğu kısır döngüyü kırmak ve ona ihtiyaç duyduğu desteği sağlamak için kamu otoritelerinin zamanında ve kapsamlı bir değerlendirme yapması, yerelde çok aktörlü bir işbirliğiyle mümkün.

Finlandiya Yerel ve Bölgesel Yönetimler Birliği’nin hazırladığı bir rapor, özellikle farklı türde destek ve hizmetlere ihtiyaç duyan çocuklar ve gençler söz konusu olduğunda, en etkili yolun bu hizmetleri daha eşgüdümlü biçimde birbirine bağlamak olduğunu ortaya koyuyor.

Yerel düzeyde yapılacak işbirliğinin anahtarı, katılımcıların bir araya getirildiği bir ağ kurmak ve süreçleri, ortakları, sorumlulukları ve iş bölümlerini netleştirmekten geçiyor. Çünkü bir çocuğun içinde bulunduğu sosyolojik dinamikleri en iyi bilen, yine yerelde ona en yakın olan birimler ve aktörlerdir.

Böylece suça sürüklenme riski olan çocukların ve gençlerin gereksinim duydukları yardıma doğru kanallardan, etkin ve denetimli şekilde yönlendirilmeleri mümkün oluyor. Önleyici çalışma ve erken destek sağlamak, krizin büyüyüp sosyal ve mekânsal dışlanma sürecine dönüşmesini ve toplumda bir yara açmasını bekledikten sonra müdahale etmekten çok daha düşük maliyetli ve akılcı…

“Anchor Modeli” tam da bu noktada devreye giriyor. Çocukların ve gençlerin suça sürüklenmesini erken aşamada önlemeyi amaçlayan bu modelde taraflar en kısa sürede ilgili destek hizmetlerine yönlendiriliyor. Yalnızca suç önleme değil, radikalleşen gençlere destek olma ya da kriz bölgelerinden Finlandiya’ya dönenlerin topluma entegrasyonu da bu modelin parçası.

Modelin temelleri 2004-2006 yıllarında Hämeenlinna bölgesinde atılmış. Kamu otoritelerinin girişimiyle oluşturulan multi-disipliner ekipler, suça sürüklenen veya sürüklenme riski olan çocuk ve gençlere yönelik müdahalelerin hızını ve etkisini artırmayı hedefliyormuş. Başarı sağlanınca model kalıcı hale gelmiş ve 2009-2012 yılları arasında Finlandiya’nın diğer bölgelerine, Forssa ve Riihimäki’ye de yayılmış. Her bölge, kendi hizmet ihtiyaçlarına göre ekiplerini şekillendirmiş: Forssa’da polis, sosyal hizmet uzmanı ve yarı zamanlı bir psikiyatri hemşiresi; Hämeenlinna ve Riihimäki’de bunlara ek olarak gençlik çalışanları ekiplerde yer almış.

Finlandiya’nın 2011-2015 yılları arasını kapsayan Ulusal Güvenlik Programı, Anchor modelinin 2014 itibarıyla ülke çapında yaygınlaştırılmasını öngördü. Hükümet, şiddet içeren aşırılıkların önlenmesine daha çok odaklanmak amacıyla ek kaynak da ayırdı. 2012’de Ulusal Suç Önleme Konseyi, Anchor’u Avrupa Suç Önleme Ödülü’ne (ECPA) Finlandiya’nın adayı olarak gösterdi ve bu model mansiyon ödülü aldı.

Anchor’un temel amacı, çocuklarda ve gençlerde suç davranışına erken müdahale etmek, hayat koşullarını bütüncül bir bakışla değerlendirmek ve uygun destek mekanizmalarına yönlendirmek. Hedef kitle; 15-20 yaş aralığındaki suçlular, kriminal davranış işaretleri verenler, uyuşturucu kullananlar, aile içi şiddet mağduru ya da şiddete maruz kalma riski taşıyan gençler, radikalleşmiş gençler ve aynı zamanda aile içi şiddetin yetişkin........

© Perspektif