Diplomatska najava iz jula 2025. godine, izrečena tokom posete ministra spoljnih poslova Marka Đurića Akri, privukla je značajnu pažnju i izazvala burne reakcije. Mediji su naširoko preneli tvrdnju da će Srbija izdati do 100.000 radnih dozvola za državljane Gane, što je u javnosti izazvalo i oduševljenje i zabrinutost zbog obima potencijalnih migracija radne snage. U stvarnosti, međutim, ova brojka odnosi se na ukupan broj radnih dozvola koje Srbija planira da izda svim stranim državljanima tokom 2025. godine, dok Gana, kroz bilateralni sporazum o mobilnosti radne snage koji je u fazi pregovora, nastoji da za svoje građane obezbedi određeni udeo. Inicijativa se predstavlja kao uzajamno korisna: Srbija želi da reši sve izraženiji manjak radne snage, dok Gana traži šansu za zapošljavanje svoje obrazovane, ali nedovoljno angažovane omladine.

Međutim, u kontekstu sve dubljeg nepoverenja građana prema vlastima – što potvrđuju i devetomesečni ulični protesti – deo opozicije i javnosti ovu inicijativu tumači pre svega politički. Tvrdi se da vlast namerno zamenjuje domaće radnike stranim kako bi oslabila radnički aktivizam, uključujući i štrajkove, ili kako bi umanjila efekat nadolazećih ekonomskih protesta. Ovakvo tumačenje podstaklo je različite teorije zavere – od tvrdnji o „demografskoj manipulaciji“ do ideje da se ovakvim potezom želi razbiti ili skrenuti pažnja sa opozicionog pokreta.

Ovi narativi, iako lišeni dokaza, razotkrivaju nešto dublje od puke informacione konfuzije: duboko ukorenjene strahove – od siromaštva, socijalnog raslojavanja, kulturne promene i političke nemoći. U Srbiji, zemlji sa sve većim deficitom radne snage i zavisnošću od strane radne snage, čak i sporazum o mobilnosti sa afričkom zemljom može se protumačiti kao politička manipulacija i pretnja identitetu, stabilnosti i suverenitetu.

Pored toga, ovaj plan je pokrenuo i pitanja o njegovoj izvodljivosti, mogućnostima socijalne integracije, kao i o zaštiti prava stranih radnika. Ove zabrinutosti dodatno pojačava postojeća zavisnost Srbije od strane radne snage i neujednačena primena inspekcijskih i regulatornih mehanizama. Ali strahovi se ne odnose samo na tretman migranata – brojni sindikati i radnička udruženja izražavaju bojazan da bi ovakvi prilivi mogli negativno uticati na položaj domaće radne snage. Rastuće je uverenje da će poslodavci više favorizovati strane radnike, koji su manje zaštićeni, poslušniji i potencijalno jeftiniji, koristeći ih kao sredstvo za obaranje plata, zaobilaženje sindikalnih zahteva i dalje urušavanje već oslabljenih radnih standarda. Kritičari upozoravaju da bi ova dinamika mogla dodatno oslabiti pregovaračku moć domaćih radnika, normalizovati neformalne i eksploatatorske oblike rada, naročito u radno intenzivnim sektorima poput građevinarstva i poljoprivrede.

Razumevanje trenutne strategije Srbije kada je reč o tržištu rada – uključujući sve veću oslonjenost na stranu radnu snagu – zahteva pažljiviji uvid u strukturne demografske i ekonomske trendove. Tri sile trenutno oblikuju srpsko tržište rada: starenje, depopulacija i emigracija.

1. Starenje i smanjenje radnog kontingenta. Srbija ubrzano stari. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, udeo stanovništva starijeg od 60 godina porastao je sa 24,2% u 2011. na 29,4% u 2024. godini. Niska stopa nataliteta, produžen životni vek i odliv mlađih generacija dovode do sužavanja domaće radne snage, dok se penzioni i zdravstveni sistem suočavaju s rastućim fiskalnim pritiskom.

2. Depopulacija i sektorsko opterećenje. Broj stanovnika Srbije opao je sa 7,25 miliona u 2011. na 6,6 miliona u 2024. godini – skoro 10% manje. Oko 40% opština izgubilo je najmanje trećinu stanovništva, a ovaj trend sada pogađa i regionalne centre. Raspad ruralne radne snage je naročito vidljiv: broj registrovanih individualnih poljoprivrednika prepolovljen je u periodu od 2015. do 2024.

Ovaj demografski pad naročito pogađa sektore poput građevinarstva, poljoprivrede i transporta, gde su nedostaci radne snage najizraženiji. Srbiji je godišnje potrebno oko 5.000 novih vozača autobusa, ali domaći sistem srednjeg stručnog obrazovanja proizvede samo četvrtinu tog broja. Od sredine 2023. godine, gradski prevoz u Beogradu angažuje vozače iz Bangladeša i Šri Lanke kako bi delimično popunio manjak.

3. Emigracija u EU. Još jedan pritisak na tržište rada dolazi od ekonomske emigracije, naročito ka zemljama Evropske unije. Procene obima emigracije se razlikuju. Prema Institutu za razvoj i inovacije (IRI), desetine hiljada radnika iz Srbije godišnje odlaze u inostranstvo, najčešće u Nemačku, Austriju i Švajcarsku. Emigranti su sve mlađi i obrazovaniji, što dovodi do gubitka ljudskog kapitala u ključnim sektorima poput zdravstva, informacionih tehnologija i zanatskih zanimanja. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, između 25.000 i 27.000 građana Srbije godišnje napušta zemlju zbog rada u EU, iako Mihail Arandarenko sa Ekonomskog fakulteta Univerziteta u Beogradu smatra da su te brojke preuveličane i da stvarna godišnja emigracija ne prelazi 7.000 ljudi.

Ipak, činjenica da do emigracije dolazi je nesporna, a njene posledice – bez obzira na tačan obim – postaće izraženije kako broj novih učesnika na domaćem tržištu rada bude opadao. Dodatno,

© Peščanik