Türkiye ekonomisinde son yıllarda yüksek enflasyon kalıcı bir sorun haline geldi. Enflasyonun temelinde hem talep yönlü (talep artışından kaynaklanan) hem de arz yönlü (üretim maliyetleri veya arz kısıtlarından kaynaklanan) etkenler olduğu kabul edildi. Geleneksel olarak enflasyonu düşürmek için Merkez Bankaları faiz artışı gibi talebi kısarak fiyat baskılarını azaltmayı hedefleyen politikalar uygular. Ancak özellikle Gıda ve Enerji gibi kritik alanlardaki arz yetersizlikleri de fiyatları yukarı çeken önemli unsurlar olarak öne çıkmaktadır. Bu analizde, talep daraltıcı ve arz artırıcı politikaların enflasyon üzerindeki etkileri karşılaştırılacak, Türkiye özelinde arz yönlü politikaların uygulanabilirliği değerlendirilecek, Tarım, Sanayi, Enerji ve Teknoloji alanlarında somut politika önerileri listelenecek ve bu politikaların kısa, orta, uzun vadede enflasyona muhtemel etkileri ortaya konacaktır.

Enflasyonla mücadelede iki temel yaklaşım bulunmaktadır:

(1) Talep daraltıcı politikalar, toplam talebi azaltarak fiyat artışlarını dizginlemeyi hedefler; (2) Arz yönlü politikalar ise üretim kapasitesini ve arzı artırarak fiyat istikrarı sağlamaya çalışır. Aşağıdaki tabloda bu iki yaklaşımın enflasyon üzerindeki etkileri ve temel özellikleri karşılaştırılmıştır:

Tablodan görüldüğü gibi, talep daraltıcı politikalar kısa vadede hızlı etki gösterebilse de bunun bedeli ekonomik durgunluk olabilir. Arz yönlü politikalar ise daha kalıcı bir çözüm sunar ancak etkileri daha uzun vadede belirginleşir. Özellikle enflasyonun kökeni talep fazlasından ziyade arz eksikliğiyse, üretimi kısan talep tedbirleri istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Nitekim yapılan bir çalışma, Türkiye’de 1999-2024 arası enflasyonun b,56’sının arz yönlü şoklardan kaynaklandığını, talep kaynaklı kısmın 7,44’te kaldığını ortaya koymuştur. Bu durumda, arz kaynaklı enflasyona karşı sadece faiz artırımı gibi yöntemlerle talebi kısmak, üretimi daha da düşürüp enflasyonu “kısır döngü” şeklinde tetikleyebilir. Kalıcı düşüş için eş zamanlı olarak arzı artırıcı yapısal önlemlere başvurulmalıdır.

Türkiye’de enflasyonla mücadelede son dönemde talep daraltıcı politikalara (TCMB’nin politika faizini %8.50’den kademeli 50’ye kadar yükseltmesi gibi) ağırlık verilse de, ekonomik yönetim arz yönlü tedbirlerin (Ticari Kredilerin daraltılması, baskılanan kur, KGF gibi kredilerin yenilenmemesi, GES’teki teşviklerin daraltılması… ) ikinci plana atmıştır. Arz yönlü politikaların Türkiye’de uygulanabilirliğini değerlendirirken hem mevcut yapısal koşulları hem de bu yaklaşımın önündeki zorluklar ve sunduğu fırsatları ele almak gerekir:

Uygulanabilirlik: Türkiye, genç nüfusu, çeşitli tarımsal üretim imkanları, sanayi altyapısı ve girişimci iş gücüyle arz yönlü politikalara zemin hazırlayabilecek bir potansiyele sahiptir. Enflasyonun önemli bir bölümünün arz kaynaklı olması, üretimi artırmaya yönelik adımların enflasyonla mücadelede etkili olabileceğine işaret etmektedir. Nitekim ekonomi yönetimi de uygulamada aksasa da 2024 itibarıyla programında, enflasyonu düşürürken yatırım, istihdam, üretim ve ihracatı artırmayı eşzamanlı hedeflediklerini açıklamıştır. SGK destekleri, İhracata verilen kur desteği bunun önemli göstergesidir. Bu, arz yönlü politikaların makro programın bir parçası haline geldiğini gösterir.

Zorluklar: Arz artırıcı politikaların en büyük zorluğu, etkilerinin zaman alması ve sürdürülebilirlik gerektirmesidir. Siyasi ve ekonomik döngüler içinde uzun vadeli reformları sürdürmek zor olabilir. Örneğin tarımda yapısal dönüşümler veya sanayide teknoloji yatırımları birkaç yıl içinde sonuç vermez; bu da sabırlı bir politika uygulaması gerektirir. Ayrıca, bu politikalar genellikle mali kaynak ister: Altyapı yatırımları, teşvikler ve sübvansiyonlar bütçeye yük getirebilir. Türkiye’nin yüksek kamu borcu veya bütçe açığı baskısı dönemlerinde bu harcamaları finanse etmek enflasyonla mücadele hedefiyle çelişmemelidir. Bir diğer zorluk, dış bağımlılıklar ve şoklardır; örneğin enerji arzını artırmak için yatırım yapsanız dahi kısa vadede petrol fiyatlarındaki küresel artış gibi dış şoklar enflasyonu yükseltebilir. Son olarak, yapısal reformların uygulanmasında bürokratik engeller ve çıkar gruplarının direnci de aşılması gereken önemli hususlardır (tarımda aracılar, ithalat lobileri, vb).

Fırsatlar: Doğru tasarlanan arz yönlü reformlar, Türkiye ekonomisi için uzun vadede çifte kazanç sağlayabilir. Tarım sektöründe modern sulama, gübre, tohum ve akıllı tarım uygulamalarıyla verim artırma potansiyeli yüksektir; bu sayede hem gıda enflasyonu düşebilir hem de Türkiye bölgesel bir tarım ürünü ihracatçısı haline gelebilir. Sanayide katma değeri yüksek üretime geçiş ve endüstri 4.0 teknolojilerinin benimsenmesiyle verimlilik artışı mümkün; bu da birim maliyetleri düşürerek fiyat istikrarına katkı yapar. Enerji alanında son yıllarda keşfedilen doğal gaz rezervleri ve artan yenilenebilir enerji yatırımları, ithal enerji faturasını azaltarak enflasyon baskılarını düşürme fırsatı sunuyor. Örneğin, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ortaya koyduğu programda enerji ithalatını azaltarak cari açığı ve enerji maliyetlerini düşürmenin enflasyonla mücadeleye doğrudan katkı yapacağı belirtilmiştir. Teknoloji ve dijitalleşme ise tüm sektörlerde yatay bir fırsat alanı: Dijital dönüşüm yoluyla üretim süreçlerinin optimizasyonu, e-ticaret ile aracı maliyetlerinin azalması, kamu hizmetlerinde e-devlet uygulamalarıyla verimlilik, ekonomide genel fiyat seviyesini olumlu etkileme potansiyeline sahiptir. Dünya Bankası da Türkiye’nin sürdürülebilir büyüme için iklim dostu tarım, sanayide yeşil dönüşüm, yenilenebilir enerjiye yatırım ve dijitalleşme adımlarını hızlandırmasının kritik olduğunu vurgulamıştır – bu adımlar aynı zamanda arz yönlü enflasyonla mücadele politikalarıdır.

Sonuç olarak, Türkiye’de arz yönlü politikaların uygulanması mümkün ve gerekli görünmekle birlikte, bunların başarıya ulaşması için kararlı bir reform iradesi, yeterli finansman ve zaman gerekmektedir. Mevcut ekonomi yönetimi, dezenflasyon programı kapsamında tasarruf ve verimlilik paketi uygulamak, bütçe kaynaklarını verimli alanlara kaydırmak ve yatırım teşvikli kredi programlarını genişletmek gibi arz yönlü adımlar atmaya başladığını duyurmuştur ama bu niyet pratiğe yeterince yansımamıştır. Bu adımların devamı ve derinleştirilmesi, enflasyonla kalıcı mücadelede kritik rol oynayacaktır.

Enflasyonu düşürmek amacıyla üretim ve arzı artırmaya yönelik somut politika araçları sektörel bazda şöyle özetlenebilir:

Tarımsal Üretimi ve Verimliliği Artırma: Tarımda modernizasyon ve verimlilik artışı enflasyonla mücadelede önceliklidir. Girdi maliyetlerini düşürmek ve çiftçinin üretim yapmasını kolaylaştırmak amacıyla gübre, tohum, yem gibi temel girdilerde sübvansiyonlar ve indirimler uygulanabilir. Özellikle üretimin artırılması, tarımsal girdi maliyetlerinin düşürülmesi ve yerli üretime teşvikler verilmesi gıda fiyatlarındaki dalgalanmaları kontrol altına alacaktır. Tarımda akıllı sulama, modern ekipman kullanımı ve kaliteli tohum desteğiyle birim alandan alınan verim yükseltilebilir. Bu adımlar gıda arzını artırarak, örneğin temel hububat ürünlerinde arz-talep dengesini sağlamlaştırıp fiyat artışlarını dizginleyecektir. Nitekim gıda enflasyonunu düşürmek için tarım politikalarının bu yönde yeniden düzenlenmesi gerektiği uzmanlarca sıkça dile getirilmektedir. Ayrıca, ürün depolama ve lojistik altyapısının iyileştirilmesi (lisanslı depoculuk, soğuk zincir gibi) ile mevsimsel dalgalanmaların tüketici fiyatlarına etkisi azaltılabilir.

Arz İstikrarını Sağlama ve Pazar Yapısını İyileştirme: Tarım ürünlerinde fiyat istikrarı için arz sürekliliği önemlidir. Bu amaçla devlet, stratejik ürünlerde gerektiğinde ithalat-ihracat dengesini düzenleyerek (örneğin iç piyasada kıtlık riski varsa geçici ithalat kolaylığı, bolluk varsa ihracat teşviki) dalgalanmaları yumuşatabilir.........

© Para Analiz