Özgürlükçü karakteri olan anayasa ve diğer yasa ve hukuk metinlerinin en temel özelliği, sözcüğün en gerçek ve geniş manasında güç odaklarının potansiyel olarak taşıdığı “Güç bende!” zorbalığını o kudrete sahip olmayanlar lehine sınırlandırmaktır. Kuşkusuz bunun nerede, nasıl ve ne şekilde realize olduğu tartışılabilir bir husus. Ancak “demokrat” ya da “özgürlükçü” olmak iddiası taşıyan bir hukuk anlayışının mantığı bu olmak durumundadır; vurgulamak, dikkat çekmek istediğim meselenin bu yönü.

“Güç odakları” derken kastettiğim, öncelikle tabii ki siyasi iktidar, yasama-yargı-yürütme erkini oluşturan yapılar, ordu ve güvenlik bürokrasisi, kısacası “devlet” kavramını ifade eden kurumlar. Yanı sıra toplumsal hiyerarşinin “kaymak tabakasını” oluşturan sermaye kesimleri. Aslında “iktidar” ile bu yapılar pek birbirinden ayrı değerlendirilecek gibi de değildir. (Eskiden bu siyasi ve sınıfsal bileşime “oligarşi” derdik; kanımca devri geçmiş bir kavram değil.)

Şu veya bu ölçüde “hukuk devleti” iddiasına en azından yaklaşık biçimde sahip olan ülkelerde, “başkan” olmak bir tür kral, kraliçe, sultan veya padişah olmak demek değildir. Çünkü yetki alanları, görev ve sorumlulukları bellidir ve belirli bir süre için seçilerek üstlendiği rolü, kendisine çizilen bu sınırlar içerisinde kalarak oynamak durumundadır.

O sınırları aştığı zaman devletin kendisini sürdürebilmek adına oluşturduğu denetim mekanizmaları devreye girer ve sınır aşımının, görevini kötüye kullanmanın nitelik ve mahiyetine göre yaptırımlar söz konusu olur. Misal, “başkan” olmanın kafasına göre takılmak demek olmadığını bilmiyorsa, öğrenir böylece.

Bu tür deneyimler, topluma da sisteme güven telkin etme testleri olarak işlevlidir aynı zamanda. Sistemin hukuki bağlamda anlayış ve ilkeler, normlar bakımından “oturmuş” olması, bu tür test ve deneyimlerin sonucunda varılmış noktadır.

***

Bu genel........

© P24