“Hasse-i selime” deyiminin karşılığı olan sağduyu Fransızca “bon sens”, İngilizce “common sense”, Almanca “gesunder verstand” olarak ifade edilmektedir. İngilizce “common sense”, “ortak duyu/duygu” olarak çevrilebilirken, Fransızca “bon sens”, “iyi duygu” demektir. Sanırım Almanca tamlamadaki “verstand” ın karşılığı “akıl” olmalıdır. Nitekim Kant’ın eserlerinin çevirisinde bu anlam açıkça görülmektedir. “Saf Aklın Eleştirisi”, “Pratik Aklın Eleştirisi”nde olduğu gibi. Gerçi bir çeviride “saf” kelimesi yerine “arı” kelimesi tercih edilmiştir. Her neyse!

Benzer bir deyim olarak “akl-ı selim” de vardır. Bu deyim, bir anlamda, belki de örtük (zımni) bir şekilde, Yeniçağ felsefesinde Akılcılık Akımı’na yeni bir anlam, yorum ve yön vermiş bulunan Fransız filozofu Descartes’in görüşünün etkisini yansıtıyor olabilir.

Gerek “sağduyu”, gerekse “akl-ı selim”, yani selim veya doğru akıl deyimleri olsun, aslında insanın doğal yetileri, hasselerini ifade etmek için kullanılmaktadır. Bebeğin durduk yere ağlaması, özellikle de kendiliğinden, uyurken veya uyanıkken, bakan insana mutluluk veren o gülümsemesi, ancak doğal bir tepki şeklinde değerlendirilebilir. Kuşkusuz, yakından incelenmesi halinde birtakım nedenler çıkarsanabilir veya bulunabilir.

Benzer gözlem toplumlar bakımından da düşünülebilir. Toplumların sahip oldukları, toplumsal kültürün oluşturduğu bir sağduyu, bir selim veya doğru akılı da........

© Milli Gazete