Cihad ve hidayet arasındaki ilişkiyi tespit etmek için “Cihad mı yoksa hidayet mi öncedir?” şeklindeki bir soruya çoğu insan “Hidayet olmadan cihad mı olur? İman, amelin kabul şartıdır. Hidayet bulup Müslüman olmayan, nasıl cihad edebilir ki?” diye doğal bir cevap verir. Soruya bu şekilde yanıt verilmesinin nedeni, hidayeti terim anlamıyla değerlendirmeleridir. Oysa hidayetin terim anlamıyla kök anlamı arasında bir ilişki bulunsa da hidayetin kazandığı terim manası ayrı ve yeni bir mahiyet taşır.

İlahiyat kavramları (ıstılah) bir kökten türerler. Bu kökün manası ile bu kökten türetilen (iştikak) kelimenin, kavramın veya teriminin anlamı arasında mutlaka bir alaka bulunmaktadır. Bu durum “her kelimenin bir lügavi bir de ıstılahi manası vardır ve her zaman lügavi manayla ıstılahi mana arasında bir bağlantı ve ilişki vardır” diye formalize edilir. Hidayetin türediği hdy köküyle hidayet kavramı, ortak bir noktada birleşir. Kelimelerin doğru anlaşılabilmesi için ek bir yöntem daha bulunmaktadır. Bu da kelimenin zıddını doğru tespit etmektir. Kök bulunduğunda kelimenin ne olduğu; zıddı tespit edildiğinde ise kökün ve kelimenin ne olmadığı aşikâr bir şekilde ortaya çıkar.

Hidayeti ve zıddı olan dalâlet, ayet ve hadislerde zaman zaman kök manasıyla geçer. Metinlerde karşılaştığımız her hidayet ve dalâlet lafzını terim manasıyla anlamak, hatalara yol açabilir. İşte yukarda sorulan soruda da böyle bir nükte dikkati çekmektedir. Bu sorudaki hidayet terim manasıyla mı kullanıldı yoksa lügavi manası mı kastedildi? Lügavi manası kastedildiyse bu mana nedir?

Yollar arasında kaybolmak

Araplar çölde kaybolan ve yolunu arayan bir kişiye yardımcı olmak için onun önüne geçerler ve ona yol gösterirlerdi. İşte bu eylem, hdy demektir ve hidayet, yolunu kaybeden yolcuya yol göstermek demektir. Yol gösterene hâdî; yol gösterilene ise mehdî denir. Asaya ve bastona, hâdiye denir. Çünkü baston, ardından kendisini takip eden insana yol gösteriyormuş gibi önde bulunur ve insan onu takip eder. Hediye de hidayet ile aynı kökten türemiştir. Bu iki kelime arasındaki kök ve terim ilişkisi ne olabilir?

Hidayetin kök anlamı dikkatle incelendiğinde rehberin önde, gideceği yeri bilmeyen yolcunun ise ardında yürüdüğü ve onu takip ettiği dikkati çekecektir. İslam öncesi dönemlerde dahil olmak üzere eski devirlerde hacca gidenler, Harem’de keserek Kâbe’ye hediye edecekleri kurbanları yanlarında götürürdü. Yürüyerek ya da kervanla Kâbe’ye gitmek için yola çıkan bir hacı adayının, yularını tutup ardından getirdiği kurbanlık deveye ya da hayvana hedy (hediye) adı verilmiştir. Çok saygın görülen ve büyük değer atfedilen hedy kurbanı, Allah’ın dininin simgelerinden kabul edilir ve Kur’an’da beş kez geçer........

© Milli Gazete