Ulemanın bize bıraktığı kitap türlerinden biri de edebî ve ahlakî öğütlerin yer aldığı eserlerdir. Bu kitaplar, insanın kültür düzeyinin yükselmesi amacı güder. Bunlardan biri Afganistanlı meşhur hadisçi İbn Hibbân’ın (ö. 354/965) Ravżatü’l-ʿuḳalâʾ ve nüzhetü’l-fużalâʾ adlı eseridir. Kitabında ahlâkî ve edebî mevzuları âyet, hadis, şiir, hikmetli sözler ve hikâyelerle işlemiş ve bir çeşit vaaz ve nasihat kitabı yazmıştır.

İbn Hibbân “boş konuşmamak ve diline sahip olmak” başlığı altında şu satırlara yer vermiştir: “Akıllı kişi, durumuna bir halel gelmesin diye davranışlarını korur. Vicdanının iyiliğini ortadan kaldıran ve sırların doğruluğunu bozan en büyük fesatlardan biri de çok konuşmaktır. İnsanın kendisine mübah kılınan konularda konuşmayı terk etmesinden daha fazla diline sahip olma kuralına riayet edebileceği başka bir yol yoktur.” (İbn Hibbân, Ravżatü’l-ʿuḳalâʾ, s. 48).

Kur’an’la konuşmak

İbn Hibbân “Akıllılar Bahçesi ve Erdemliler Sefası” manasına gelen bu eserinde “diline sahip olmak” başlığı altında çeşitli hikâyeler de anlatır. Asmaî’den (ö. 216/831) aktardığı bir hikâyede Arap bir kadından bahseder. Yolunu kaybetmiş bu kadın, kırk yıl boyunca ayetler dışında bir tek cümle dahi kurmamış. Sorulara ayetlerle yanıt verirmiş; cümlelerini ayetlerden seçermiş. Mesela Asmaî diyaloglarının bir yerinde “Nerelisin?” diye sorunca kadın, memleketini söylemek yerine “Bir gece, kendisine bazı ayetlerimizi gösterelim diye kulunu Mescid-i Harâm’dan çevresini mübarek kıldığımız Mescid-i Aksâ’ya götüren Allah eksikliklerden münezzehtir” (İsrâ 17/1) ayetini okumuş. Ayeti duyan Asmaî “Kadının Kudüslü olduğunu anladım” demiş. (İbn Hibbân, Ravżatü’l-ʿuḳalâʾ, s. 49).

Sorulan her soruya Kur’an’dan bir ayetle cevap veren insanların hikâyelerinden biri de Abdullah b. Mübarek’e isnad edilerek aktarılmaktadır. Her ne kadar bu menkıbeler, sahih senedlere dayanmasa da ayetleri ya da hadisleri şiirde iktibas etmek, edebiyatımızın önemli tekniklerindendir. Mesela Mehmet Akif, pek çok şiirinde ayetleri, şiirin akışı içinde oldukça anlaşılır bir şekilde iktibas etmiştir. Bu uygulama,........

© Milli Gazete