İslam düşüncesinde “ilim” ve “bilgi” ile ilintilendirilebilecek olan figür “âlim”dir. Yeri gelince cümle içindeki kullanımlarında hala “âlim” kavramı kullanılır ancak göndergeleri sanki geçmişe doğrudur. Bu kullanımlar hiç kuşkusuz günümüzde “âlim” kavramının toplumsal karşılıklarının da zayıfladığı anlamına gelmektedir bir boyutuyla.

Modern dönemle birlikte Batı dünyasında iki figür belirginleşmiştir. Bunlar Aydınlanma düşüncesinden mülhem aydın ile entelektüeldir. Daha önce “rahip” bu entelektüaliteyi sağlarken, Aydın onun yerine ikame olmaya başlamıştır. Aydınlık-karanlık ikileminin içinden Aydınlanma düşüncesinin bir anlamda taşıyıcısı olan aydınlar hür düşüncenin adresi olarak tebellür etmişlerdir.

Osmanlı’nın son döneminde bu bağlamda ikircikli bir durum yaşanmaya başlamıştır. Ulema ve aydın arasındaki dilemma bu minvalde daha da belirginleşmiştir. Ulema İslami ilimler konusunda öne çıkarken dünyayı okuma bağlamında başarısız olmuştur. Bunun karşısında aydın da dünyayı okuma bağlamında öne çıkarken İslami ilimlerde yetersizdir. Aslında bu içerik bugüne kadar aydın ve ulema arasındaki yarılmanın devam etmesini de sonuçlanmıştır. II. Mahmut devlet bürokrasisinde ulemanın etkinliğini zayıflatırken, ileriye doğru tedrici olarak tercüme bürolarında yetişen........

© Milat