17. yüzyıl sonları ile 18. yüzyıl başları Batı Avrupa’da oryantalizmin bilimsel temellerinin atıldığı bir dönemdir. Bu süreçte İslam coğrafyasına, kutsal kitaplara ve doğu dillerine yönelik artan ilgi özellikle Protestan üniversitelerinde çok yönlü çalışmaların önünü açmıştır. Bu dönemin en önemli isimlerinden biri olan Hadriani Relandi (Adriaan Reland), 1714’te yayımladığı Palaestina ex Monumentis Veteribus Illustrata adlı eseriyle, Filistin topraklarının tarihsel, coğrafi ve demografik yapısını sistematik biçimde incelemiştir. Reland’ın bu eseri yalnızca akademik değer taşıyan bir coğrafya çalışması değil; aynı zamanda günümüzdeki Filistin meselesinin tarihsel bağlamına ışık tutan nadir kaynaklardan biridir.

Hadriani Relandi ve Bilimsel Arka Planı

Hadriani Relandi, 1676 yılında Hollanda’da doğmuştur. Latinceden İbraniceye, Arapçadan Farsçaya kadar birçok dile hâkim olan Reland, Utrecht Üniversitesi’nde doğu dilleri, teoloji ve coğrafya üzerine dersler vermiştir. Yahudi kutsal metinlerine, Kur’an’a ve İslamî kaynaklara derin bir ilgi duymuş, bu kaynakları özgün dillerinden incelemiştir. Palaestina adlı eseri bu çok dilli bilimsel arka planın ürünüdür.

Reland, Filistin’e bizzat gitmemiştir; ancak klasik metinlerden, seyyahların raporlarından ve bölgeye dair yazılmış Arapça, İbranice kaynaklardan derlediği bilgilerle bölgeyi adeta haritalamıştır. Bu nedenle eseri, saha temelli değil; metin temelli ama güvenilir ve çok katmanlı bir coğrafi-anlatıdır.

Palaestina ex Monumentis

Eser, Filistin topraklarını üç ana bölgeye ayırır: Galile, Samiriye ve Yehuda. Her bir bölgede yer alan 250’yi aşkın yerleşim yeri alfabetik sırayla tanıtılır. Bu yerleşimler hakkında; antik adları, o dönemde kullanılan Arapça karşılıkları, halkların etnik ve dinî........

© Milat