Cihângir mahlasıyla şiir yazan Sultan 3. Mustafa, askerî ve içtimâî gerilemenin devâm ettiği; adâletsizlik ve liyâkatsizliğin hüküm sürdüğü; rüşvet, iltimâs, vergiler, kıtlık ve eşkıyâlığın halkı bezdirdiği, 18. asırda tahta çıktı. Meseleleri iyi tahlil ederek çözüm arayan, gayretli ve zeki bir pâdişâhtı. Yolsuzlukların üzerine gittiyse de başarılı olamadı.

Şiir, sözün bittiği yerde başlar. Sultan da saltanatının ilk yıllarında bir hayli ümitsizliğe kapılmış olmalı ki şiire sığındı. Yapmak istediği ıslâhâtlar için liyâkatli adam bulamamanın sancısıyla, ilk mısrâsı neredeyse darb-ı mesel olmuş şu kıt’ayı söyledi:

Yıkılubdur bu cihân sanma ki bizde düzele
Devleti çerh-i denî virdi kamu mübtezele
Şimdi erbâb-ı sa‘âdetde gezen hep hazele
İşimüz kaldı bizüm merhamet-i Lem-yezel’e

(Dünya yıkılıp gitmekte, bizim elimizde de düzeleceği yok. Kahpe felek, devleti tamâmen aşağılık kimselere verdi. Şimdi dünyâdan kâm alanlar, hep kalleş ve nâmertler. Artık, işimiz Allah’ın merhametine kaldı.)

Cihângir’in, dönemin sıkıntılarını en veciz şekilde ifâde ettiği bu şiirine, beş şâirden altı nazîre geldi. Devrin psikolojisini anlatmada birer belge niteliğinde olan nazîrelerden, günümüz meseleleri için de reçeteler çıkarmak mümkün.

KOCA RÂGIB PAŞA’NIN TESELLÎSİ

18. yüzyılın devlet adamlarından Sadrâzam Koca Râgıb Paşa, Pâdişâh’ın kıt‘asına, nezâketle ve bilgece yaklaştı.

Nîceler almada kâmın bu cihânda tîz ele
Feleğin devri mutâbık yine bezm-i ezele
Sanma ey dil ki sa‘âdet bula bir dem hazele
Virdi Hallâk-ı cihân mübtezeli mübtezele

(Evet, görünürde çoğu kimse, dünyâdan çabucak kâm almada. Felek, ezel bezmine uygun dönüyor. Ey gönül! Alçakların bir an bile mutluluk göreceklerini........

© Karar