Maymunların da adaletsizliğe isyan ettiğini biliyor muydunuz?

Bilim dünyasında önde gelen iki önemli etolog ve primatolog Sarah Brosnan ve Frans de Waal 2003 yılında kapuçin maymunları ile 'adalet' kavramı üzerine bir deney gerçekleştirmişler.

Deneyde ortadan bölünmüş bir kafeste yan yana duran ve birbirini gören iki kapuçin maymununa beyaz bir taş karşılığında birer parça salatalık veriliyor. Maymunlar beyaz taşı veriyor karşılığında salatalık alıyor. Her iki maymun birbirine bakıyor, aldıkları salatalığı yiyorlar. Maymunlar her seferinde birbirlerine bakıyor ve ikisi de salatalık aldığı müddetçe bir sorun çıkmıyor, büyük bir keyifle yiyorlar.

Daha sonra primatolog, ilk kafesteki maymuna salatalığı gösteriyor, maymun elindeki beyaz taşı veriyor, salatalığını alıyor ve yine yanındaki kafese bakıyor. Primatolog ikinci kafesteki maymuna beyaz taş karşılığında salatalığa göre daha değerli olan, maymunların daha çok sevdiği bir yiyecek olan üzüm veriyor.

İki maymun arasındaki eşitlik duygusu bozuluyor.

İkinci kafesteki maymun aldığı üzümü iştahla ve keyifle yiyor. Bu ayrıcalıktan mahrum bırakılan ilk kafesteki maymun önce elindeki beyaz taşı kontrol ediyor ve sonra kafesi hırpalamaya başlıyor, kafesi deliklerinden tutup sallıyor, kafesin içinde öfkeyle dört dönüyor ve elindeki salatalığı bakıcının kafasına fırlatıyor!

Bakıcı sağdaki maymuna yine beyaz taş karşılığında (para) ikinci kez üzüm veriyor. İlk kafesteki maymun elindeki beyaz taşı kontrol ederek bakıcıya uzatıyor ve üzüm almak istiyor. Ama bakıcı yine ona salatalık uzatıyor. Yan kafesteki maymunun ikinci kez üzüm yediğini kendisine salatalık verildiğini görünce çıldırıyor, öfke sesleri çıkartarak kafesi kırarcasına sallamaya başlıyor ve homurdanmalarla bakıcıyı protesto ediyor. Ve asla salatalığı kabul etmiyor, bakıcının yüzüne fırlatıyor.

Normalde salatalık da kapuçin maymunlarının sevdiği bir yiyecek olmasına rağmen kendine verilene razı olmuyor, asla kabul etmiyor, uğradığı adaletsizliğe hem de kafesin camlarını hiddetle sallayarak karşı çıkıyor. Frans de Waal, deneyi anlattığı sunumda durumu "burada gördüğünüz aslında Wall Street protestoları!" diyerek nitelendiriyor.

***

Adaletsizlik tiksintisini ortaya koyan bu deneyden Engin Topuzkanamış’ın Hukuku Anlamak İçin Kısa Bir Giriş: Kapuçin Maymunları Neden Salatalık........

© Karar