“Paradigma” son zamanlarda özellikle eğitim alanında sıklıkla kullanılan bir kavram. Bu kavramı; bilgilerin davranışa dönüşmesinde kıvam bulduğu, şekillendiği, istikamet kazandığı, işlendiği, görünür olduğu bir sistem olarak kabul edebiliriz.

Çocukların düşüncelerinde özellikle ilk öğrendikleriyle değer standartları, buna bağlı olarak da davranış kalıpları oluşur. Bu kalıplar, her gün yenileri ortaya çıkan elektronik program yazılımlarına benzetilebilir. Hangi veriyi elde etmek, hangi sonuca ulaşmak istenirse ona göre program yazılır. Aksi halde tutarsız çıktılara, yanlış yönlendirmelere, hatta zararı telafi edilemeyecek noktalara da görülebilir hatalı yazılımlar. Özellikle son zamanlarda yapay zekâ destekli bazı değerlendirmelerin bu görüşü haklı çıkardığını görüyoruz.

İnsan, iyilikleri ya da kötülükleri öğrenmiş olarak doğmaz. Bunları sonradan öğrenir. Dolayısıyla insan aldığı eğitimle iyiye- kötüye karar verebilen ve bu kararını en uç örneklerle davranışa dönüştürebilen bir varlıktır. Bu anlamda iyi insan olarak yetiştirilmiş biriyle; kötü alışkanlıkları olan, bütün varlıklara karşı olumsuz anlayış ve tutum benimseyen insanın davranışları arasında uçurumdan söz edilebilir. İlk insan ve Peygamber olan Hz. Âdem’in çocukları Habil ve Kabil bu konu ilk akla gelen örnektir.

İnsan davranışları arasında oluşan bu uçurum, sahip olduğu bilginin miktarıyla ve içeriği ile ilgili değildir. Kullanım amacıyla ilgilidir. İnsanların öğretim sonucu edindikleri bilgilerin değerlendirilip işlendiği, karara ve davranışa dönüştürdüğü kalıplarla ilgilidir. Buna, bilgileri davranışa dönüştüren “değer paradigması” olarak da bakabiliriz.

Aynı öğretim programlarında başarı göstermiş, aynı mesleki etik kurallara tabi, aynı yeterlilik belgesine sahip insanların meslekleriyle ilgili farkı davranışlar gösterebildiğini biliyoruz. Elektronik mühendisi olan iki kişiden birisi insan hayatını kolaylaştıran gelişmelere imza atarken; diğeri aynı bilgilerle elektronik sistem üzerinden hırsızlık ve dolandırıcılık yapabiliyor, sahte belgeler düzenleyebiliyor, yaptığı sahtekârlıkla masum insanların hayatını alt üst edebiliyor. Hukuk alanında öğrenim görmüş iki öğrenci mezun olduklarında meslekleriyle ilgili edindikleri bilgi doğrultusunda farklı davranışlar ortaya koyabiliyor. Birisi kılı kırk yararcasına adaletin, hak ve hukukun peşindeyken; diğeri hukuk bilgisini ve makamını suçlularla iş birliği için kullanabiliyor, maddi menfaat karşılığı hakkı ve hukuku hiçe sayabiliyor.

Benzer örnekler bilgi sonucu davranışa dönüşen bütün alanlarla ilgili çoğaltılabilir. Tıbbi akademik bilgiyi aldıktan sonra gece gündüz demeden insanların sağlıklı........

© İnsaniyet