I. Tahkim ve Avantajları

Kişiler arasındaki her bir hukuki ilişkinin, birer hukuki uyuşmazlık nedenine dönüşme ihtimali bulunur. Bu ihtimal gerçekleşir ve sonrasında uyuşmazlığın taraflar arasında görüşmeler yoluyla çözülmesi mümkün olmazsa, uyuşmazlığa son vermek için yasal sürece başvurulur.

Başvurulan yasal süreç geleneksel Devlet yargısı olabileceği gibi, kararlarının geçerliliği hukuk düzenince kabul edilen başka bir yöntem de olabilir. Devlet yargısının dışında kalan bu yöntemleri alternatif uyuşmazlık çözüm (AUÇ) mekanizmaları olarak adlandırıyoruz.

Tahkim, hukuki uyuşmazlığın tarafların anlaşması üzerine nihai bağlayıcı nitelikte karar verecek olan bir veya daha fazla hakeme sunulduğu bir AUÇ mekanizması. Tahkim sürecine bir tahkim merkezi dahil edildiğinde kurumsal tahkim; edilmediğinde ad hoc (geçici) tahkim söz konusu oluyor.

Tahkim, Türkiye’de hemen herkesin artık az çok tanış olduğu bir AUÇ mekanizması olan arabuluculuğun aksine, özünde bir yargılama süreci; ancak Devlet yargısına kıyasla genellikle daha hızlı, ucuz, esnek, gizlilik dostu ve daha az karmaşık.

Sağladığı bu avantajlar nedeniyle tahkim, özellikle uluslararası nitelik taşıyan ticari ve yatırım uyuşmazlıklarının çözümünde Dünya genelinde giderek artan şekilde Devlet yargısına tercih ediliyor.[1]

II. Tahkim Yeri Terimi ve Önemi

Duruşmaların ve hakemin/hakem heyetinin yerleşiminin coğrafi konumundan bağımsız olarak, tahkimin gerçekleşip kararın verildiği yer, tahkim yeri (seat of arbitration) olarak adlandırılıyor.

Tahkim yeri teriminin hukuki açıdan önemi özellikle, tahkim sürecinde alınan kararları denetleme yetkisi bulunan Devlet mahkemelerinin hangi Devletinkiler olduğunu ve bu denetlemenin hangi dilde yapılacağını belirlemesi. Örneğin tahkim yeri olarak İstanbul’un seçildiği bir tahkim anlaşmasında/şartında tahkim sürecinde verilen kararları denetleme yetkisi Türk mahkemelerindedir ve denetleme Türkçe yapılır.

Tahkim yerinin ekonomik açıdan oldukça büyük önemi var çünkü tahkim yeri olarak seçilmek, seçilen yerin tabi olduğu Devletin ülkesinde ekonomik kalkınmaya katkı sağlıyor: Ticaret ve yatırım aktörleri, yerleşik olduklarından farklı bir ülkede iş yapacakları zaman, faaliyetlerine yönelik hukuk kurallarının (özellikle mülkiyetin ve sözleşmelerden doğan hakların korunmasına dair kurallar) o ülkede adil ve öngörülebilir olmasına ve etkili uygulanmasına önem verirler, çünkü bu göstergeler aktörlere, iş yapacakları ülkede iş yapma maliyetini tahmin edebileceklerine, taraf olabilecekleri hukuki uyuşmazlıkların layıkıyla çözüleceğine, malvarlıklarının haksız müdahaleye uğramayacağına dair güven verir.

Bir tahkim yerinin çok tercih ediliyor olması, iş Dünyasında o yerin tabi olduğu Devletin ülkesinde göstergelerin olumlu olduğuna dair inanç yarattığından, ticaret ve yatırım faaliyetleri bu ülkeye deyim yerindeyse akar.[2]

III. Dünyanın Önde Gelen Tahkim Yerleri ve Ortak Özellikleri

Uluslararası tahkimde en çok tercih edilen yerler, aralarındaki sıralama zaman zaman değişmekle birlikte Londra, Singapur, Hong Hong, Paris ve Cenevre.

Dünyanın bu en popüler tahkim yerlerinin ortak özelliklerinin başında elverişli coğrafi konumları, önemli birer uluslararası ticaret ve yatırım merkezi olmaları ve tahkim dostu hukuk düzenlerine sahip bulunmaları geliyor. Mahkemeler zorunlu olmadıkça tahkim yargılamasına müdahale etmiyor ve ilam niteliğini kazanan nihai kararların yerine getirilmesi, karar başka bir tahkim yerinde verilmişse bile zor değil çünkü herbirinin tabi olduğu Devlet, başta “Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkında Sözleşme” -New York Sözleşmesi- ve “Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Hakkında Sözleşme” -ICSID- olmak üzere, yabancı ülkelerde verilen kararların icrasını kolaylaştıran çeşitli ikili ve çok taraflı sözleşmelerle bağlı.

Bu yerlerde ayrıca yasa koyucu, sahip olunan ayrıcalıklı konumu korumak üzere uluslararası tahkime ilişkin altyapıyı değişen koşullara uyarlayarak sürekli güncel kalıyor. Örneğin İngiltere, 1996 Tahkim Yasası’nı değiştirecek düzenleme üzerinde çalışıyor.

Hepsi insani gelişmişlik ve hukukun üstünlüğü göstergelerinde üst sıralarda yer alıyor.

Bu yerlerde yerleşik, uluslararası tahkim camiasında tanınan, hatta gidişata yön veren pek çok Akademisyen, Avukat ve Hakem bulunuyor.

Bahse konu yerlerin diğer bir ortak özelliği ise bu yerlerde kurulu çeşitli uluslararası tahkim merkezlerinin (Londra Uluslararası Tahkim Divanı -LCIA-, Singapur Uluslararası Tahkim Merkezi -SIAC-, Hong Kong Uluslararası Tahkim Merkezi -HKIAC-, İsviçre Tahkim Merkezi -önceden SCAI- vb. Ayrıca Milletlerarası Ticaret Odası -ICC- Küresel Merkezi ve ICC Milletlerarası Tahkim Divanı Fransa’da) de tıpkı bu yerler gibi, Dünyada tahkim taraflarınca en çok tercih edilenlerden olması.

IV. İstanbul’un Tahkim Portresi

A. Neden İstanbul?

Türkiye’nin başkenti Ankara, ayrıca Türkiye’nin çeşitli şehirlerinde tahkim merkezleri var. Yazımız neden Ankara’yı veya bu şehirlerden birini değil de İstanbul’u konu ediniyor?

Çünkü mevcut fiili ve hukuki koşullarda farklı bir seçeneğimiz yok: İstanbul’un Dünyanın hemen her yerinden özellikle havayolu ulaşımına elverişliliği, ticaret, iş, yatırım ve finans Dünyasındaki önemi, tahkim sürecinden artakalan zamanını turistik faaliyetlerle değerlendirmek isteyenler için cazip bir şehir olması, Dünyanın önde gelen tahkim yerleri arasında başkent olmayanların da bulunması, 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu’nda (MTK) yerel mahkemelerce yapılacağı belirtilen işlerde İstanbul mahkemelerine tanınan ayrıcalık[3] vb. tahkim yeri olarak İstanbul’un uygunluğuna işaret ediyor.

B. Portre

Türkiye, uluslararası siyasi ve ekonomik ilişkilerde önemli bir aktör. Avrupa Konseyi (AK), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), G20, Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), MIKTA, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), Gelişen Sekiz Ülke (D-8) gibi çok sayıda bölgesel ve uluslararası örgüt/grup/platformun üyesi, ayrıca Avrupa Birliği (AB) adayı. Çeşitli uluslararası örgütlerin bölgesel ofislerine, bölgesel örgütlerin alt/bağlı kuruluşlarına evsahipliği yapıyor.

Türk hukuk sisteminde, tahkim yeri Türkiye olduğunda uluslararası tahkime uygulanan kuralları düzenleyen MTK, uluslararası tahkimin çağdaş standartlarını temsil eden Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu’nun Uluslararası Ticari Tahkim Model Kanunu (UNCITRAL Model Kanunu) esas alınarak hazırlandı. Türkiye uluslararası tahkime ilişkin aralarında New York ve ICSID Sözleşmelerinin, Enerji Şartı Anlaşmasının, “İslam Konferansı Örgütü Üye Devletleri Arasında Yatırımların Teşviki, Korunması ve Garanti Edilmesi Anlaşmasının” (İİT Çok Taraflı Yatırım Anlaşması) da bulunduğu çeşitli uluslararası anlaşmalara taraf.

Uluslararası tahkime dair konular bürokraside en üst düzeyde ve yetkin kamu personeli tarafından ele alınıyor. Cumhurbaşkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğünde........

© Hukuki Haber