Kapitalist üretim tarzı, yalnızca ekonomik ilişkileri değil, aynı zamanda hukuki ve ideolojik yapıları da şekillendirir. Friedrich August von Hayek'in hukuk devleti anlayışı, bu ilişkileri temellendirirken liberalizmin kapitalist düzene hizmet eden yönlerini vurgular. Hayek'in hukuk devleti ilkesi, piyasa ekonomisinin işlerliğini güvence altına alırken, bireysel özgürlükleri de korumayı amaçlar. Ancak bu iki unsur arasında kurduğu denge, sosyal ve ekonomik eşitsizliklerin korunmasında başka tartışmaları da beraberinde getirmiştir.

Hayek ve Hukuk Devleti: Kuramsal Çerçeve

Hayek, hukuk devleti ilkesinin temel taşlarını yasaların genelliği, öngörülebilirliği ve soyutluğu gibi unsurlarla inşa eder. Yasaların genelliği, bireylerin özgür hareket etme imkanını güvence altına alırken, hukukun öngörülebilirliği ise piyasa ekonomisinin işleyişinin sürdürülebilirliğini temin eder. Hayek’e göre, yasaların yalnızca bireysel özgürlükleri güvence altına almakla kalmayıp, aynı zamanda piyasa mekanizmalarının işlerliğini de sağlaması gerekmektedir. Bu çerçevede, merkezi otoritelerin müdahalesi sınırlıdır ve yasaların içerikleri, piyasa ilişkilerine uygun olmalıdır.

Hayek'in "kendiliğinden düzen" (spontaneous order) kavramı, bu anlayışın temeline yerleşir. Bireylerin ekonomik ilişkilerde özgürce hareket etmeleri, düzenin kendiliğinden evrilmesine olanak tanır. Herhangi bir merkezi müdahale, bu düzeni bozar ve bireysel özgürlükleri tehdit eder. Bu bakış açısı, sosyal devletin piyasa mekanizmasına müdahale eden çabalarına karşı bir eleştiri oluşturur. Sosyal devletin, bireysel eşitsizlikleri azaltma amacına yönelik müdahalelerinin, Hayek’in anlayışına göre, hukukun genellik ve öngörülebilirlik ilkeleriyle çeliştiği savunulur.

Kapitalist Üretim Tarzı ve Hukukun İşlevi

Kapitalist üretim tarzının en temel bileşenlerinden biri özel mülkiyettir. Hayek, özel mülkiyetin korunmasının yalnızca bireysel özgürlüklerin sağlanması açısından değil, aynı zamanda piyasa ekonomisinin işlerliğinin sürdürülebilmesi açısından da kritik olduğunu savunur. Hukuk devleti, bu bağlamda piyasa ekonomisinin ihtiyaçlarına göre şekillenir. Hayek’e göre, devletin temel görevi bireylerin mülkiyet haklarını korumak ve piyasa düzeninin işlerliğini desteklemektir.........

© Hukuki Haber