Türk hukukunda miras bırakanın (murisin) tasarruf özgürlüğü, saklı paylı mirasçıların (kanunen belirlenmiş belirli mirasçıların) haklarını ihlâl etmemek kaydıyla geniş bir şekilde tanınmaktadır. Ancak miras bırakan, ölüme bağlı tasarrufları (vasiyetname, miras sözleşmesi vb.) veya sağlar arası tasarrufları (bağışlama gibi) ile saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ihlâl ederse, Türk Medenî Kanunu bu saklı payların korunabilmesi için “tenkis (indirim) davasını düzenlemiştir.

Tenkis davası, miras bırakanın yapmış olduğu tasarrufların saklı payı ihlâl eden kısmının indirilerek, saklı paylı mirasçılara kanunen korunan paylarının iade edilmesi amacıyla açılan bir davadır. Bir başka deyişle miras bırakanın çocukları arasında bazılarına az veya bazılarına çok mal vermesi neticesinde az alan çocukların kanunen tanınmış saklı paylarını talep ettiği dava türüne tenkis davası denilmektedir. Aşağıda bu davanın şartları, hangi tasarrufların tenkise tabi olduğu, yargılamada uygulanacak usul ve sıralama kuralları, iade ve denkleştirme (mirasta iade davası) ile farklılıkları ve Yargıtay kararları kapsamlı biçimde ele alınacaktır.

TENKİS DAVASININ HUKUKÎ DAYANAĞI

Türk Medenî Kanunu (TMK) m. 506 – 565 arasında miras hukukuna ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.

Saklı payı düzenleyen TMK m. 506 ve devamı, tenkisi düzenleyen ise özellikle TMK m. 560 ve devamı maddelerde yer almaktadır.

Söz konusu kanun maddelerinde saklı paylı mirasçıların korunması ve miras bırakanın tasarruf serbestisinin sınırları çizilmiştir.

TENKİS (İNDİRİM) DAVASI NEDİR

Tenkis davası, miras bırakanın ölüme bağlı tasarrufları (vasiyetname, miras sözleşmesi vb.) veya saklı payı ihlâl edecek nitelikteki sağlar arası tasarrufları (bağışlama ve diğer ivazsız kazandırmalar) nedeniyle saklı paylı mirasçıların kanunen korunan paylarının zedelenmesini engellemek amacıyla açılan bir davadır. Davanın esası, saklı paylı mirasçının sahip olması gereken minimum payın (saklı pay) korunmasıdır.

Bu davada amaç, miras bırakanın saklı payı aşan kazandırmalarının “indirilmesi” yani saklı pay oranını ihlâl eden kısmın ortadan kaldırılması ve saklı paylı mirasçıların sahip olmaları gereken payın sağlanmasıdır.

TENKİS DAVASININ KOŞULLARI

a- Saklı Pay İhlâli Olmalı

Tenkis davası, ancak saklı paylı mirasçıların saklı paylarının ihlâl edilmesi hâlinde açılabilir. Saklı payı olmayan mirasçılar veya alacaklılar vs. bu davayı açamaz.

b- Davacı Sıfatı (Aktif Husumet Ehliyeti)

Saklı paylı mirasçılar: Altsoy (çocuklar, torunlar), anne-baba (bazı hâllerde), sağ kalan eş. Saklı pay hakkı zedelenmişse, bu mirasçılar tenkis davası açabilir.

c- Davalı Sıfatı (Pasif Husumet Ehliyeti)

Tenkise tabi tasarruftan faydalanan gerçek kişiler veya kanun gereği şirket, vakıf vb. tüzel kişiler de olabilir. Mirasçı olsun veya olmasın, tasarruftan yararlanan kişiler bu davada davalı sıfatına sahiptir.

d- Tasarruf Geçerli Olmalı

Tenkise konu tasarruf, kural olarak şeklen ve esasen geçerlidir. Geçersiz (yok hükmünde, butlan vs.) bir tasarruf için tenkis davası açılamaz; zaten geçersiz tasarruf saklı payı ihlâl edemez.

e- Süre (Hak Düşürücü Süreler)

TMK m. 571’e göre, saklı payı ihlâl eden tasarrufu öğrenen saklı paylı mirasçı, 1 yıl içinde tenkis davası açmalıdır. Her hâlükârda tasarrufun açıldığı (mirasın açıldığı) tarihten itibaren 10 yıllık hak düşürücü süre söz konusudur.

DAVADA USUL HÜKÜMLERİ

Görev ve Yetki

Tenkis davalarında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise miras bırakanın (ölenin) en son yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Bu yetki kesindir.

Davacı – Davalı

Davacı; saklı payı zedelenen mirasçı, iflası halinde kendisine karşı ellerinde ödemeden aciz vesikası bulunan alacaklılar açabilecektir. Birden fazla mirasçının saklı payı zedelenmiş ise bunlardan her biri tek başına veya beraber dava açabilirler.

Davalı; burada saklı payı zedeleyen ve bu tasarruftan dolayı yararlanan herkese karşı açılabilir. Yani mirasçılık sıfatına haiz olması gerekmiyor. Yararına temlik yapılan herkes hakkında açılabilir.

İspat Yükü

Kural olarak davacı ispat yükü altındadır. Uygulamada tenkis davalarında objektif ve sübjektif deliller karşımıza çıkmaktadır. Objektif delillere örnek olarak; erkek evlada daha çok mal verme faktörü, ikinci eş, fahiş biçimde taşınmazın gerçek değerindeki bedel farkı, terekenin (miras mallarının) tamamının tasarrufa konu edilmesi. Söz gelimi bir çocuğa tüm malların verilmesi. Sübjektif deliller ise; tanıklar diyebiliriz. Olayla ilgili olarak görgüye dayanan tanık beyanları. Fakat şunu da belirtmekte fayda var. Salt bedel farkı tek başına saklı payın zedelendiğine karine oluşturmaz.

Dava Açma Süresi

Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer. Örneğin babanız 10.11.2023 tarihinde vefat ettiği, dava ise 23.12.2024 tarihinde açılmış ise ölümünden bir yık geçtikten sonra açıldığı için dava süre yönünden reddedilecektir.

Tenkis Davasında İstek Kapsamı (Taleplerimiz)

Tenkis davaları ile amaçlanan; miras bırakanın diğer mirasçılarına karşı yaptığı tasarrufların iptali değil de, değiştirilmesi amaçlanmıştır. Öte yandan kademeli olarak da istekte bulunulabilir. Uygulamada daha çok muris muvazaası iddiası ile birlikte kademeli olarak tenkis talep ediliyor. Bu elbette yapılabilir. Tenkis talebimizden sonra mahkeme net terekeyi belirlemesi gerekecektir.

Uygulamada izlenecek yol; öncelikle miras bırakanın aktif ve pasif terekesinin tespit edilmesi gerekir. Ardından sabit tenkis oranı belirlenip belirlenen sabit tenkis oranında bölünüp bölünmeyeceği netleştirilir. Bölünmesine imkan varsa taraflar adına tesciline karar verilir. Bölünmesi imkansız ise davalı tarafa bu aşama TMK m.564 uyarınca tercih hakkını sorması gerekecektir.

TEREKE MİKTARININ........

© Hukuki Haber