Çek, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun “Kıymetli Evrak” başlıklı Üçüncü Kitap içerisinde 780. ve 823. maddeleri arasında düzenlenen ve ticari hayatta oldukça yaygın bir şekilde kullanılan kambiyo senedidir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun yanında, çek defterlerinin içeriklerine, çek düzenlenmesine, kullanımına, çek hamillerinin korunmalarına ve kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması önlemlerine katkıda bulunmaya ilişkin esaslar ile çekin karşılıksız çıkması ve belirlenen diğer yükümlülüklere aykırılık hâllerinde ilgililer hakkında uygulanacak yaptırımları belirlemek amacıyla çıkarılmış olan 5941 sayılı Çek Kanunu’nda da çeke ilişkin özel düzenlemeler yapılmıştır.

Çekin, ticari hayatta oldukça yaygın bir şekilde kullanılması çek hamillerinin korunmalarına yönelik bir takım kanuni önlemler alınmasını da beraberinde getirmiştir. İşte bu makalemizin konusu da çek hamillerinin korunmalarına yönelik alınan yasal önlemlerden biri olan ve 5941 sayılı Çek Kanunu’nda yaptırım altına alınan Karşılıksız Çek Düzenlemek (Keşide Etmek) suçudur.

Hamilin, çek bedelini tahsil edebilmesi için öncelikle usulüne uygun olarak düzenlenmiş bir çekin varlığı şarttır. Çekin şekli unsurları 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 780. maddesinin 1. fıkrasında belirtilmiştir. Buna göre çekin; senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi, ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını, ödeme yerini, düzenlenme tarihini ve yerini, düzenleyenin imzasını, banka tarafından verilen seri numarasını ve karekodu içermesi gerekir.

Çek defterleri bankalarca bastırılır ve 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 2. maddesinin 7. fıkrasına göre, çek defterinin her bir yaprağına;

a) Çek hesabının numarası,

b) Çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı,

c) Çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı, tüzel kişinin adı,

ç) Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin vergi kimlik numarası,

d) (Ek: 31/1/2012-6273/1 md.) Çekin basıldığı tarih,

e) (Ek: 15/7/2016-6728/61 md.) Çek hesabı sahibi gerçek kişi ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası; tüzel kişilerde ise varsa Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası,

f) (Ek: 15/7/2016-6728/61 md.) Çek hesabı sahibi ile düzenleyenin farklı kişiler olması hâlinde, ayrıca düzenleyenin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,

yazılır.

Ancak, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 2. maddesinin 9. fıkrasına göre, Türk Ticaret Kanunu’ndaki unsurları taşıması kaydıyla, düzenlenen çekin 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 2. maddesinde yer alan koşullara aykırı olması çekin geçerliliğini etkilemez.

Karşılıksız Çek Düzenlemek Suçunun Şartları

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5/1 maddesinde; “Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur.” hükmü amirdir. Buna göre Karşılıksız Çek Düzenlemek suçundan bahsedebilmemiz için;

1-) Öncelikle usulüne uygun olarak düzenlenmiş bir çek söz konusu olmalı,

2-) Çek, kanuni ibraz süresi içinde ibraz edilmeli,

3-) Çek, kısmen veya tamamen “karşılıksız” olmalı,

4-) Hamil, şikâyetçi olmalı.

Çekte İbraz Süreleri

Çekte ibraz süreleri, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 796. maddesinde düzenlenmiştir. 6102 sayılı TTK’nın 796/1 maddesine göre bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse 1 ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

6102 sayılı TTK’nın 796/2 maddesine göre, ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise 1 ay ve ayrı kıtalarda ise 3 ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

6102 sayılı TTK’nın 795. maddesinin 1. fıkrasına göre çek, görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir. Aynı maddenin 2. fıkrasına göre ise düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.

Bilindiği üzere uygulamada ileri tarihli çeklerle çokça karşılaşılmaktadır. 6102 sayılı TTK’nın 795. maddesi dikkate alındığında bu çekler keşide tarihinden önceki bir tarihte ibraz edildiğinde ödenmesi gerekir. Ancak 5941 sayılı Çek Kanunu’nun Geçici 3. maddesinin 5. fıkrası buna engel olmaktadır. 28/12/2023 tarih ve 32413 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 7491 sayılı Kanun’un 65. maddesiyle 5941 sayılı Çek Kanunu’nun Geçici 3. maddesinin 5. fıkrasında yapılan son değişiklikle beraber, 31/12/2025 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.

Karşılıksız Çekte Muhatap Bankanın Çek Hamiline Ödemekle Yükümlü Olduğu Miktar

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 782/1 maddesine göre, Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatap ancak bir banka olabilir.

Muhatap banka, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 3/3 maddesi gereğince, ibraz eden düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için belli miktar ödemekle yükümlüdür. Bu miktar, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişmeler göz önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmî Gazete’de yayımlanır. Bu bağlamda, 24/01/2025 tarih ve 32792 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2025/3 sayılı tebliği ile muhatap bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktar 31/01/2025 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 12.650,00 TL’dir.

Buna göre muhatap banka, çekin karşılığının hiç bulunmaması hâlinde;

1) Çek bedeli 12.650,00 TL veya üzerinde ise 12.650,00 TL,

2) Çek bedeli 12.650,00 TL’nin altında ise çek bedelini ödemekle yükümlüdür.

Çekin karşılığının kısmen bulunması hâlinde ise;

1) Çek bedeli 12.650,00 TL veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığı 12.650,00 TL’ye tamamlayacak bir miktarı,

2) Çek bedeli 12.650,00 TL’nin üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığa ilave olarak 12.650,00 TL ödemekle yükümlüdür.

Bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı hamile ödemeyen banka görevlisi, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 7/5 maddesi gereğince şikâyet üzerine 1 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Karşılıksız Çekte, Muhatap Banka Tarafından “Karşılıksızdır” İşlemi Yapılması ve Suçun Oluşması

Kanuni ibraz süresi içinde ibraz edilen ancak karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan çekle ilgili olarak hamilin talepte bulunması hâlinde, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 3/4 maddesi gereğince banka yetkilisi tarafından, karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilmek suretiyle “Karşılıksızdır” işlemi yapılmak zorundadır.

Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan........

© Hukuki Haber