Başlık biraz ağır, değil mi? Kendi gençlerini hapse atmakta, darbe dönemlerinde asmakta, çocuklarını fabrikalarda, sokaklarda, tarlalarda çalıştırmakta, oyun çağında evlendirmekte, aile içinde kötü muameleye uğratmakta, yakmakta, savaşlarda yitirmekte beis görmeyen coğrafyalarda ‘‘Medea kendi çocuklarını öldürmüş’’; çok mu? Hakkında oyunlar, kitaplar, makaleler, tezler yazılmış bu Medea kim peki? Ankara ve İstanbul Devlet Tiyatrosu (DT) ortak yapımı olan, Heiner Müller’in yazdığı Medea Material oyunu vesilesiyle mitolojideki Medea, Euripdes’in Medea’sı ve Müller’in Medea’sına bakalım istiyorum. Belki böylece klasik oyunlara alışık DT seyircisinin alışkanlıklarını yerle yeksan eden bu oyunu daha iyi anlama şansımız olabilir. Hazırsanız başlayalım, önce biraz mitoloji.

Oyun Afişi

Antik Yunan mitolojisinin en trajik karakterlerinden Kolhis Kralı Aietes’in kızı, büyücü Kirke’nin yeğeni, Güneş Tanrısı Helios’un torunu olan prenses Medea, bilge bir kadın ve büyücü olarak bilinir. İlaç ve zehir yapım ustasıdır. Tarih boyunca yeniden yorumlanan ve her dönemin toplumsal yapısına göre farklı anlamlar kazanan bir figürdür. Euripides’in tragedyasında Medea, ihanete uğrayan bir kadının öfkesi ve adalet arayışıyla koca bir düzeni sarsarken, yazar Heiner Müller’in Medea Material eserinde ise daha parçalanmış, postmodern bir kadın kimliğine dönüşür.

Medea, German Hernandez Amores

Medea, günlerden bir gün Argonotlar lideri Iason’a (Yason) âşık olur ve ona Altın Postu ele geçirmesinde yardımcı olur. Ancak bu yardım, ailesini terk etmesine, erkek kardeşini öldürmesine ve çocuklarının babasına tamamen bağımlı hale gelmesine neden olur. Euripides’in tragedyası, Medea’nın Iason tarafından ihanete uğramasıyla başlar. Iason, statü kazanmak için Korint Kralı Kreon’un kızıyla evlenmeyi tercih eder. Medea, bu ihaneti hem kadın hem de anne kimliğiyle yaşar. Euripides, Medea’nın duygularını ve mantığını keskin bir dille öne çıkararak, onun trajedisini kadının patriyarkal toplumdaki yerinden koparılışıyla birleştirir. Yazar Milattan Önce (M.Ö.) 431 yılında oyunu yazdığında, Medea’nın bu tercihini adı henüz konmamış feminizm tarafından yorumlamıştır desem fazla mı olur? Zira, birinci dalga feminizmin konuşulması için takvimlerin miladı geçip, 19. Yüzyılın sonlarına gelmesi gerekiyor. Yüz yılları aşabilen böyle metinlerin farklı okumalarla bulduğu anlamlar işin en heyecanlı kısmı. Çağımızda Medea’yı, kadının kendi kaderini belirleme hakkıyla ilgili bir manifesto olarak okumak çok olası.

20. yüzyılda feminist tiyatro anlayışının gelişimiyle birlikte Medea, farklı sanatçılar ve yazarlar tarafından yeniden yorumlanmış, kadının öfkesi ve acısı kolektif bir isyan sesi haline gelmiştir. Sadece İstanbul’da, geride bıraktığımız üç tiyatro sezonunda, on, belki on beş farklı Medea yorumu sahnelendi ve sahnelenmeye devam ediyor. Feminist teoriler Medea’yı farklı yönlerden ele almıştır. Örneğin Fransız yazar, feminist filozof Simone de Beauvoir, İkinci Cins adlı kitabında Medea’yı, erkek-dominant bir dünyada öteki olarak yaşamaya mahkûm edilmiş bir kahraman olarak tanımlar. Medea’nın kendi özgürlüğünü elde etmek için verdiği savaş, klasik feminist kuramlarda ‘‘kadının kendini var etme süreci’’ olarak okunabilir.

Euripides

Günümüz feminist teorisyenleri Medea’yı salt bir kurban ya da acımasız bir katil olarak değil, patriyarkal yapının dışına çıkmak isteyen bir kadının mücadelesi olarak da yorumlamaktadır. Amerikalı, postyapısalcı filozof Judith Butler’a göre ise Medea, toplumsal cinsiyet rollerinin ne kadar yapay ve yıkıcı olduğunun en çarpıcı örneklerinden biridir. Medea, annelik mitiyle özdeşleştirilen fedakâr kadın figürünü paramparça ederek, bizzat toplumsal cinsiyet beklentilerine meydan okur.

Medea, tarih boyunca kadının patriyarkal sisteme karşı duruşunun ve kendini var etme çabasının bir simgesi olmuştur. Euripides’in tragedyasında Medea, aldatılmış bir kadın olarak kocasına karşı intikam alırken, Müller’in Medea’sı modern toplumun ve sömürü sisteminin........

© HalkTV