‘‘En kötü barış, en haklı savaştan daha iyidir.’’ Milattan öncenin (MÖ) son yüz yılında yaşayan, Romalı devlet adamı, hukukçu ve yazar Cicero barışı, her türlü savaşın üstünde tutar. Bu sözden üç yüz yıl önce ise Aristophanes yazdığı ve sahnelediği tiyatro oyunları ile barışın erdemlerini anlatır. Milattan sonranın iki bin yirmi beşinci yılında, yani bugün, devletler savaşmaktan bir dakika olsun vazgeçmiyorken, Lysistrata oyunu, MÖ 411 yılından bize barışı ve kadın dayanışmasını hatırlatıyor. Barış, hemen ve şimdi.

İstanbul Devlet Tiyatrosu’nun, 2024-25 tiyatro sezonu açılış oyunlarından Lysistrata, Barış Erdenk’in rejisiyle seyirciyle buluşuyor. Yönetmen aynı oyunu 2017 yılında, Sivas Devlet Tiyatrosu için, benzer bir reji ve ekiple yönetmiş. Erdenk, farklı kurumlarla çalışmalarını sürdürüyor. Yönetmenin sezonda devam eden diğer oyunları Hayvan Çiftliği, Küheylan, Yüzyıllık Destan Savaş/ Bayrak/ Ateş, Esaretin Bedeli, Macbeth. Başarılı yönetmen Erdenk, 2008 yılında Tiyatro Eleştirmenleri Birliği (TEB) tarafından ‘‘Yılın Yönetmeni’’ seçilirken, 2017 yılında ise Bedia Muvahhit Tiyatro Ödülleri’nde ‘‘Yılın En Başarılı Yönetmeni’’ olarak onurlandırılmıştır.

Alıştığınız üzere önce dönemi ve yazarı tanıyalım. Biraz Antik Yunan’da komedilere bakalım. Aristophanes, MÖ 446 ile 386 yılları arasında yaşamış, Antik Yunan komedya yazarı. Komedyada üç dönem var. Aristophenes, eski komedya türünün en önemli temsilcilerinden biri. Eserlerinde döneminin siyasi, toplumsal ve kültürel olaylarını hicivle ele almış, özellikle Atina demokrasisini, savaşı ve dönemin filozoflarını eleştirmiştir. Onun yaşadığı yıllarda Atina’da savaşlar bitmek bilmiyor ve yönetim demokrasiden uzaklaşıp, otoriterleşiyordur. Aristophanes, keskin mizahı, abartılı karakterleri ve toplumsal eleştirileriyle tanınır. Aynı zamanda, eserlerinde sıkça müstehcen dil ve cinsellik üzerinden yapılan mizah da öne çıkar. Aristophanes’in günümüze ulaşan 11 oyunu var. Bunları tek tek yazmayacağım ama merak duygusu kaşınanlar, bilgiye ulaşmanın en kolay çağında, parmak ucu mesafede arama yapabilirler. Bu haftanın oyunu Lysistrata (Kadınlar Savaşı), Barış ve Kömürcüler oyunları ile birlikte Barış Üçlemesi’nin bir parçası. 27 yıl süren Peloponez Savaşı sırasında yazılmış oyunlarda en çok özlenen şey barış olması şaşırtıcı değil elbette.

Antik Yunan’da tragedyalar kadar komedyalar da halkın tiyatro seyretme alışkanlıkları içinde önemli yer tutar. Tiyatro ilk için kutsal kitap Aristoteles’in Poetika adlı eseridir. Bu kitapta asıl yer tutan tragedyalardır. Komedyalar toplumsal ve siyasal eleştirilerin yapıldığı oyunlardır ve dönemin siyasetçilerini, filozoflarını, hatta tanrılarını bile hicvederler. Oyunlarda genellikle savaş karşıtlığı, demokrasi eleştirisi ve toplumsal düzenin parodileri bulunur. Kahramanlar genellikle abartılı özelliklere sahiptir. Gündelik hayattan alınan absürt durumlar seyirciyi eğlendirir. Antik komedi oldukça kaba ve müstehcendir. Cinsellik, içki, yemek gibi bedensel zevkler üzerine şakalar çokça yapılır. Koro, oyunun bir parçasıdır ve hem olaylara müdahale eder hem de izleyiciyle konuşarak anlatımı yönlendirir, genelde neşeli ve eğlencelidir. Komedyalar fantastik ve gerçeküstü öğeler kullanmayı sever. Açık hava tiyatrolarında oynanan, aktörlerin maskeler takıp, büyük platform ayakkabılar giydikleri bu oyunlarda sahnede sadece erkek oyuncular yer alır. Antik Yunan’da kadınların tiyatroda oynamasına izin verilmediğinden kadın rolleri de erkekler tarafından oynanır. Sahneye çıkmayan kadınlar, izleyici olarak da kısıtlı haklara sahiptir ve bazı tiyatro gösterilerine katılmaları yasaktır.

İşte böyle bir dönemde Aristophenes, kadınları baş role aldığı, edilgenlikten çıkarttığı bir komedya yazmıştır, Lysistrata. Artık oyunun konusuna gelebiliriz. Çaylar ya da kahveler soğumuş ya da bitmiştir, yenileyelim lütfen. Oyuna adını veren ana karakterimiz Lysistrata, Atina ve Sparta’dan kadınları bir araya getirerek, erkeklerin savaşı sonlandırmaları için cinsel ilişkiyi reddetmelerini önerir. Farklı bölgelerde yaşayan, hatta karşılıklı savaştıkları........

© HalkTV