Sözlükte “haramdan uzak durmak, helâl ve güzel olmayan söz ve davranışlardan sakınmak” anlamında masdar olan iffet kelimesi, daha çok felsefî mahiyetteki ahlâk kitaplarında ve bunların etkisinde kalan diğer eserlerde insandaki arzu (şehvet) gücünün ılımlı işleyişinden hâsıl olan erdemi ifade etmek üzere kullanılmış ve başta gelen erdemlerden biri kabul edilmiştir. Bu kaynaklardaki iffet tanımlarını “yeme, içme ve cinsî arzu konusunda ölçülü olmak, aşırı istekleri bastırıp dinin ve aklın buyruğu altına sokmak suretiyle kazanılan erdem” şeklinde özetlemek mümkündür.

Grek felsefesinin İslâm dünyasına girmesi sonucunda geliştirilen ahlâk felsefesinde nefsin nutuk (düşünme), gazap ve şehvet (arzu) olarak sıralanan üç temel sosyal becerinin (psikolojik kapasite ve yeteneğinin) itidal ölçüsünde işleyişinden üç fazilet, bunların ve bunlara bağlı diğer faziletlerin uyumlu birliği ve etkinliğinden dördüncü bir fazilet doğduğu kabul edilerek bu dört fazilet çoğunlukla hikmet, şecaat, iffet, adalet şeklinde sıralanır.

Mevlananın eserlerinde ele sözkonusu dört temel faziletten biri olan iffet, İslam ahlak ilminde “Şehvet Gücü”nün ideal orta hali diye tanımlanmıştır. İffet, haramdan uzak durma, kötü söz ve işlerden kaçınmadır: “Kim, Allah’tan iffetli davranmayı isterse Allah da onu iffetli kılar…” (Hadis)

Ahlâkçılar, iffeti, ‘yeme, içme, cinsî ilişki ve giyimde akıl ve dinin izin verdiği şekilde insanın bedenine lâzım olacak kadarını kullanmasıdır’ şeklinde tarif etmişlerdir. Cinsel konularda ahlak kurallarına bağlı kalarak insanın namusunu, şerefini ve haysiyetini koruması. Evlenme imkânı bulamayanlar, Allah kendilerini lütfu ile zengin edinceye kadar iffetlerini korusunlar.” (Kur'an-ı Kerim, Nur Suresi; Ayet: 33).

İffet, kısaca yeme, içme ve diğer bedeni hazlar konusunda ölçülü olma, aşırı istekleri bastırıp dinin ve aklın buyruğu altına sokmak suretiyle kazanılan erdemdir. “Ey Allah’ım! Senden, beni dosdoğru yola iletmeni, bana kulluk bilinci vermeni ve iffetli davranmam için yardım etmeni dilerim…” ya da “Yâ rabbi! Senden hidayet, takvâ ve iff et diliyorum” (Müsned, I, 389,439)

İffet, özellikle haram şehvetten ve ysak ilişkiden uzaklaşmayı içine almaktadır. İffet, bu bağlamda gözün ve gönlün tok olma durumudur: “Allah yoluna kendilerini tamamen adamış oldukları için, yeryüzünde rızık aramak niyetiyle gezip dolaşamayan muhtaçlara yardım edin. Onların durumunun farkında olmayan, iffetlerinden dolayı onları zengin zanneder.” (Kur'an-ı Kerim, Bakara Suresi; Ayet: 273)

Nefsin, kötülüklerden, haramdan korunması iffetle mümkündür. İslâm ahlâkçıları “iffet”i on iki kısma ayırırlar: 1. Hayâ, 2. Rıfk, 3. Hedy (ahlâklılık), 4. Müsalemet (barışıklık), 5. Deat (arzuları dizginlemek), 6. Sabır, 7. Kanaat, 8. Vekâr, 9. Verâ’ (samimi kulluk; ibadet, iş, söz ve davranışta titizlik), 10. İntizam, 11. Hürriyet, 12. Sehavet. Gazali, İha-u Ulumiddin’de iffet altında toplanan erdemleri şöle sıralar: Hayâ, mahcubiyet, müsamaha, sabır, cömertlik, işlerigüzellikle ölçüp tartma, güler yüzlü ve tatlı dilli olma, kolaylaştırıcı olma, düzenlilik, güzel görünüş, kanaat, ağır başlılık, günahtan çekinme,yardımlaşma, kibarlık.

Ahlâkçılar, iffeti iyi ahlâkın esası ve faziletin kaynağı saymışlardır. Mevlâna iffet kavramı yerine daha ziyade edep ve hayâ kavramlarını tercih etmiştir.

ALLAH’TAN UTANMAK: HAYA

İffetin esası hayâdır. Hayâ, utanma, hicap, ar, namus manalarına gelir. Bazı ahlâkçılar hayâyı, Hak’tan ve halktan utanmak, arlanmak olarak tanımlamışlardır; bazıları da akıl ve dine, medenî ve insanî kanuna ters her çeşit kabahatten nefsin utanması ve sakınması olarak tarif ederler.

Hayâ, insanı açık ve gizli kötülük işlemekten alıkoyan, hayır ve iyiliğe sevk eden iyi bir haslet, önemli bir fazilettir.

Birçok ayet ve hadislerde de iffet ve hayâ ile din ve iman arasında çok sıkı bir münasebetin bulunduğundan söz edilir. “Her dinin bir ahlâkı vardır, İslâm’ın ahlâkı da hayâdır” meâlindeki hadis de (Bilgi için bk. Buharî, İman,16; Edeb, 66; Müslim, İman, 57-61) bunu açıklar.

AHLAK VE HUKUK DIŞILIK: FUHUŞ

İffet ve hayânın karşısında,........

© Haber7