Kilden yapılan ilk figürinlere baktığımızda neredeyse hepsinin dolgun ve güçlü kadınlardan oluştuğunu görüyoruz. Toprağın bereketinin kadın doğurganlığıyla özdeşleşmesinin bir dışavurumu.

Arapların “yaratılanların en şereflisi” yani “eşref-i mahlûkât” diye adlandırdığı insan bilimsel literatürde “Homo Sapiens” olarak geçiyor biliyorsunuz. “Sapiens”, Latincede “akıllı”, “bilge” anlamına gelir, “homo” da insan. Peki “homo”nun kökeni ne?

[Aklınıza takılırsa, “homoseksüel”’ sözcüğündeki “homo” Latince değil Yunanca “aynı” anlamına gelen “homos”tan.]

Latince “homo”nun kökeni Ön-Hint-Avrupa dil ailesinde “toprak” anlamına gelen “*dʰǵʰm̥mō” (“dhghm-moh" okunur) ya da “ǵʰem“(“dhghem” okunur) sözcüğü. Bu sözcükler Latinceye gelirken önce “homos” sonra “humus” olarak değişir. Aynı sözcük Eski İngilizcede “guma” ve sonra “groom” sözcüklerine dönüşür ki “groom” Eski İngilizcede “erkek, adam” anlamına gelir. Örneğin İspanyolca “adam”, “insan” anlamına gelen “hombre” sözcüğünün evrimine bakacak olursak: [*dʰéǵʰōm à *hemō à hemō à homō à hominem à omne à hombre] sırasını izlediğini görüyoruz ki benzer dönüşüm neredeyse tüm Hint-Avrupa dil ailesinde görülür.

Hint-Avrupa dil ailesinde insan/adam ve toprak sözcüklerinin aynı kökten gelmesinin dinsel kökenleri olmalı. Çünkü insanın ortaya çıkışı/yaratılışı ile ilgili mit ve dinsel söylencelere baktığımızda, “topraktan/çamurdan yaratılan insan” ortak bir imge gibi duruyor. Örneğin Sümer yaratılış mitinde, panteondaki diğer tanrılar ağır iş yüklerinden yakınınca Tanrı Enki bu sorunu çözmek için insanları yaratmaya karar verir. Onun kil kullanarak şekillendirdiği çamurdan heykellere bereket ve doğum tanrıçası Ninhursag (Ninmah) yaşam üfler. Bu söylencenin yer aldığı ilk tabletler M.Ö. 2100 gibi erken bir döneme tarihlenir.

Akadların “Atra-Hasis” destanı da benzer şeyler anlatır. Başlangıçta tanrılar iki gruba ayrılmıştır: büyük tanrılar (Anunnaki) ve daha küçük, önemsiz tanrılar (Igigi). Küçük tanrılar kanalların kazılması, toprağın işlenmesi gibi ağır işlerden yakınarak isyan edince, bilgelik ve su tanrısı Enki (Ea), doğurganlık tanrıçası Mami’nin (Nintu) yardımını alarak insan türünü yaratır. Bunun için akıl ve anlayış ilgili tanrısı Geshtu-e kurban edilir, sonra Enki onun eti ve kanını kille karıştırarak ilk insanı yaratır. Yaratılan bu insanlara tanrıça Mami can verir. Bu destan, insanların tanrı eti ve kanından yapıldığını söyleyen ilk yazılı metindir; sonraki pek çok dinde insanın tanrının bir yansıması olduğu yönündeki inanışın da kökeni bu olmalı.

Babil’e geçtiğimizde bu iki söylencenin farklı bir sürümüyle karşılaşırız; Enuma Elish öyküsünde bu kez de tanrı Marduk’un insanları kilden yarattığı anlatılır. Eski Mısır’a baktığımızda, çömlekçi tanrı Khnum'un insanları, Nil Nehri'nin kilini kullanarak çömlekçi çarkında şekillendirdiğine inanılır. Çin mitolojisinde de, insan başlı yılan gövdeli tanrıça Nüwa’nın insanları........

© Gazete Pencere