1930’lu yıllarda, Diyarbakır Valisi Faiz Ergun, “şehir nefes alamıyor, surlar hava akımını engelliyor. Bu nedenle şehirde bulaşıcı hastalıklar artıyor” diyerek, Dağ Kapı ile Mardin Kapı arasındaki 8 bin yıllık Diyarbakır surlarının top atışıyla ve dinamitlenerek yıkılmasını ister. Valinin kararına kim itiraz edecek? Toplar ateşlenir, dinamitler patlatılır ve tarihi surlar yerle bir edilmeye başlanır. Molozlar ve taşlar her yere savrulur. Vali bir emir daha verir ve der ki, “Dileyen herkes bu taş parçalarını alıp götürebilir, ev yapacaklar parçalanan taşları alsın.”

Bu talan yaşanırken, Fransız arkeolog Albert Luis Gabriel tesadüfen Diyarbakır’dadır. Fransa’da doğan Gabriel, Sorbonne Üniversitesi Güzel Sanatlar mezunudur. Uygarlıkların beşiği olan Anadolu’yu fazlasıyla merak eden bir bilim adamıdır. O kadar Anadolu aşığıdır ki günümüzde, Anadolu sanatı araştırmalarının öncüsü olarak da kabul edilmektedir. Anadolu ve Ege dünyasındaki anıtların tarihi hakkında yazdığı kitap ve makaleleriyle benzersiz eserler bırakan bir bilim adamıdır, o gün tesadüfen Diyarbakır’da olan Albert Luis Gabriel.

İSTANBUL ARKEOLOJİ ENSTİTÜSÜ’NÜ KURDU

Sorbonne’u bitirdikten sonra ilk kez 1908 yılında Türkiye’ye gelen ve özellikle Bursa, İzmir ve İznik’teki yapılardan çok etkilenen Gabriel, gittiği gördüğü yerleri özenle tasvir etmeye, fotoğraf ve çizimlerle kayıt altına almaya başlar. Kariyerinin önemli bir bölümünü Türk mimarisini incelemeye adayan Gabriel’den İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi kürsüsünün başına geçerek İstanbul Arkeoloji Enstitüsü’nü kurması istenir. İstanbul Arkeoloji Enstitüsü 1930 yılında kurulur ve Gabriel, müdür olarak atanır. Enstitüyü Yunan- Roma eserleri arkeolojisinden çok, Türk eserlerinin incelenmesi doğrultusunda yönlendirir. Anadolu’nun Türk ve İslam geçmişini ön plana çıkarmaya çalışır. En büyük merakı olan İslam anıtları ile ilgili büyük araştırmasına da böylece başlar. Orta Çağ İslam mimarisi ile de ilgilenir. Yaptığı araştırmalar ve gezilerin hemen ardından, Anadolu’da Türk anıtları üzerine yeri doldurulamaz pek çok çalışmaya imza atar.

Araştırmalarında........

© Gazete Pencere