Dünyanın birçok bölgesinde ve ülkemizde kadınların “birey, kişi” olarak kabul görmesi konusunda hayli sıkıntılar ve eksiklikler olduğu bir gerçektir. Fakat umut verici olan şu ki son yıllarda pek çok sektörde artık bu konuya daha çok değinilerek toplumun çoğunluğunda farkındalık yaratacak veya bu farkındalığı arttıracak işler ortaya çıkarılmaktadır. Blerta Basholli’nin senaryosunu yazdığı, ilk yönetmenlik deneyimi olan ve Kosovalı Fahrije Hoti’nin gerçek hikâyesine değinen Hive (2021) da bu eserlerden biridir.

Kişi Olmak Tam Olarak Nedir?

Aslında Hive, en çok da feminist eleştirel kuram açısından analize uygundur fakat bu yazıda Carl Rogers’ın “kişi olma” kavramı baz alınarak incelenecektir. “Kişi” kelimesi, sözlükte “erkek” anlamında fakat artık eskimiş bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Ancak yine de günümüzde bile kişi denilince bazı insanların zihninde ilk beliren şey ne yazık ki hâlâ “erkek, adam, koca” kavramlarıyla örtüşen simgeler olabilmektedir. Ayrıca kişi söyleminin de ülkemizin bazı yörelerinde bu anlamlarda kullanılmaya devam edildiği ve kadınları temsil etmediği gözlemlenmektedir.

Rogers, Abraham Maslow’un temel varsayımlarını kabul eden bir hümanist psikologdur. “Kendini gerçekleştirme”, Maslow’un ihtiyaçlar piramidinde en tepede yer almaktadır. Rogers, iyimser bir yaklaşımla her insanın hayatta amaçlarına ulaşıp dilek ve arzularını gerçekleştirebileceğini yani kendini gerçekleştirebileceğini savunmuştur. Bunun için de empati, koşulsuz olumlu bakış, uyum koşullarının gerçekleştirilmesi gerektiğini eklemiştir. (1) Bunlar aslında Rogers’ın terapi metodunda kullanılan tanımlardır. Ancak Fahrije’nin ve kadın komşularının, aslında gerçek hayatta da pek çok bireyin deneyimleri ve ihtiyaçları ile örtüşmektedir.

Ayrıca Rogers’a göre insanda iki tür benlik bulunmaktadır: ideal ve gerçek benlik. İdeal benlik, kişinin kendisini görmeyi arzuladığı şekildir ve insanların sahip olmayı arzuladığı olumlu özellikleri içerir. (2) Gerçek benlik ise insanın içinde bulunduğu, hissettiği, yaşadığı koşullar, düşünceler ve deneyimlerdir. Hümanistik psikolojiye göre, kendini gerçekleştirme edimini kazanmak için bu iki benliğin de mümkün olan en çok seviyede birbiri ile kesişmesi gerekir. Kesişme ne kadar çok olursa bireyde uygunluk, eşleşme ve uyum; tam tersi ne kadar az ise yani iki benlik birbirinden ne kadar farklı ve uzak olursa bireyde uyuşmazlık, uyumsuzluk ve kaygı o oranda yüksek olacaktır.

Fahrije’nin kocası Agim, Kosova Savaşı(1998-1999) nedeniyle “kaybolmadan” önce arıcılık yaparak geçimlerini sağlamaktadır. Kocasının kaybından sonra Fahrije, arıcılığa devam etmeye çalışır fakat bu işte onun kadar başarılı olamamıştır. Üstelik arılar sürekli Fahrije’yi sokar ve artık pek fazla bal yapmamaya başlar. Fahrije artık her geçen gün arıcılık yapmak istemez. İşte bu aşama, büyük oranda Rogers’ın kuramındaki benliklerin kesişememesi ile denk düşmektedir. Çünkü Fahrije’nin bulunduğu ile olmak istediği konum örtüşmemekte, yani gerçek benliği ile ideal benliği eşleşme ve uyum sürecini gerçekleştirememektedir. Bu uyuma ulaşabilmesi için de Fahrije’nin “kendi olma sürecine” geçiş yapması gerekmektedir. Fakat bu süreç, tekerlekli sandalyede bulunan kayınpederinden neredeyse tüm kadın komşularına; kızından köyün esnafına kadar pek çok insan tarafından defalarca engellenmeye çalışılır. Bu engeller Fahrije’yi, Rogers’ın kendilerini keşfetme, kendi olma çabası içindeki bireylerle ilgili olarak yaptığı şu tanımına uygun bir birey hâline dönüştürecektir: “Bireyin sonuç değil süreç olmaya rıza göstermiş olmasıdır. Burada kişinin kendini bitmiş bir ürün olarak değil oluşa giden bir akış olarak gördüğünü çıkarabileceğimiz bir tablo var. Akışkan ve durmaksızın devam eden bir sürecin katılımcısı olarak yaşamayı öğrenen ve deneyimlerinin akışı içerisinde sürekli kendisinin yeni yönlerini keşfeden kişi.” (3)

Ben Olmaya, Kendi Olmaya Giden Yollarda Cam........

© Film Hafızası