Bir koşul için rıza gösterme ile ona mecbur kalma arasında çoğunlukla göz ardı edilen bir de ‘mecburen razı olma’ durumu yer alır. Zorunluluktan, alternatifin bulunmayışından veya salt çaresizlikten ileri gelen bu durum, aslında kitlelerin yönetimi söz konusu olduğunda iktidarın temel stratejisini oluşturur. Burada yönetilen, mecburen iktidarın boyunduruğu ve/veya himayesi altına girmeyi kabul eder. Üstelik bu anlaşmada iktidarın yaptırımlarına karşı çıkma hakkını da teslim etmiş olur, zira mecburiyet kısmına rıza da kelepçelenmiştir.

İlk sezonuyla çarpıcı bir başlangıcı yakalayan Squid Game serisi (2021-2024), üç yılın ardından gelen ikinci sezonuyla ölüm dürtüsünün insan psikolojisi üzerindeki etkisi odağındaki konusunu efendi-köle diyalektiğine taşımıştır. Bu çerçevede çağdaş bir Leviathan örneği sunan Netflix yapımı dizi, Thomas Hobbes’un Orta Çağ’da şekil alan güçler ilişkisi analojisinin hemen her yönetim sisteminde ne kadar kadim bir yer edinmiş olduğunu da ortaya koyar. Diziyi efendi-köle ilişkisi ve Leviathan oluşumu bağlamında ele alan bu analizde dizinin ikinci sezonu, Hobbes’un fikirlerine çağdaş bir uyarlama sunan Val Plumwood’un yeni efendi-köle konumlandırmaları çerçevesinde incelenecektir.

İktidar Gücünü Nereden Alır?

Dizideki güçler ilişkisine daha kapsamlı bir yaklaşım sağlayabilmek için Hobbes’tan bu yana Hegel ve sonrasındaki düşünürlerin efendi-köle diyalektiğini nasıl yorumladığını açıklamak faydalı olacaktır. Politika, toplumlar ve meşru hükümet sistemleri üzerine kaleme aldığı Leviathan (1668) adlı eserinde Hobbes, kitle yönetimlerinde en eski ve etkili yapılandırmalardan biri olarak toplumsal sözleşme kuramını ileri sürmüştür. Buna göre toplumu oluşturan vatandaşlar, güvenliklerini temin etme koşuluyla sahip oldukları tüm hakları bir otoriteye teslim ederler. [1] Böylesi bir devlet, görünüşte bünyesi içindekilerin hak ve özgürlüklerini de korumakla yükümlüdür. Ancak Leviathan’ın yazıldığı dönem İngiltere’sinde devletin zamanla büyüyen gövdesi, yaşama ve mülkiyet hakkı gibi temel vatandaşlık haklarını dahi hiçe sayarak despot bir yapılanma oluşturmuş, bu da halkı mecburi bir efendi-köle ilişkisi içinde bırakmıştır.

Tarihteki bu Restorasyon dönemi İngiltere’si örneği, nitekim Squid Game 2’de oyuna katılan kitlenin nasıl oluşturulduğunun kuramsal temelini oluşturur. Dizinin ilk sezonunda olduğu gibi burada da oyunun altyapısında yer alan bir görevli, karşılaştığı yoksul insanlara bir somun ekmek ile tek seferlik bir kazı-kazan oyunu arasında tercih yapacağı bir teklifle gider. Aç oldukları hâlde maddi gelir kazanma olasılığını tercih eden çoğunluk, daima hüsranla sonuçlanan oyunu oynadıktan sonra görevliye sitemle karşı gelir. Görevli ise onlara iki seçenek arasında tercih hakkı verdiğini, dolayısıyla başlarına gelenin tek sorumlusunun kendileri olduğunu hatırlatır. Dizinin başında kuruluş/giriş niteliğindeki bu sahne; açlık ve yoksulluğun mecbur bıraktığı bir kesimin, onlara çözüm vadeden bir otoriteye nasıl zarurî bir rızayla teslim olduklarının açıklamasıdır. Kimliği belirsiz tutulan bu otoritenin oyunculara, oyuncu kimliğiyle kabul edilen yoksul insanlarınsa yiyecek, barınma ve ekonomik güvence sunacak bir güce ihtiyacı vardır. Yani hiyerarşiyi oluşturan her iki tarafın da birbirini tanıması, var olmak için birbirlerine gereksinim duyduklarını kabul etmeleri gerekir.

Bu karşılıklı gereklilik durumundan hareketle Hegel, efendi-köle ilişkisinin, bilinçlilik hâli içinde değişken bir dinamiğe sahip olduğunu savunur. [2] Ona göre böylesi bir ilişki, ancak iki tarafın da bilinci dâhilinde meydana gelir ve her iki konumun kendi içinde yaşanan güç değişikliklerinden etkilenir. Bu bakımdan her ne kadar dinamik ve değişken bir yapıya sahip olsa da Hegel’in efendi-köle diyalektiğinin temelinde ortak bir nokta yer alır: arzu -bir başka otorite/kimlik tarafından tanınma arzusu. Hem efendiyi hem de köleyi birbirine bağlı kılan bu tanım içinde arzu, aradaki ilişkinin de ana motivasyon kaynağıdır. Efendi, kölesi tarafından boyun eğilen bir güç olarak bilinmeyi arzularken köle, bir dış otorite tarafından kabul edilmeyi arzular. Ancak Squid Game 2 özelinde doğrudan Hegel diyalektiğinin temsil edildiğini söyleyemeyiz; zira dizide oluşturulan güç dengesinde köle sınıfı, efendi tarafından tanınıp........

© Film Hafızası